szkoła z pont-aven

przedmiotem niniejszej pracy jest działalność międzynarodowej grupy malarzy, z gaugui-nem na czele, która w latach 1886—1896, utworzywszy rodzaj falansteru artystycznego w bretanii, dopracowała się nowej formuły malarskiej, znanej pod nazwą syntetyzmu. choć artyści ci zmieniali kilkakrotnie swoje kwatery i zamieszkiwali kolejno różne miejscowości w bretanii, przeszli do historii mimo wielu zastrzeżeń, a nawet sprzeciwów — pod nazwą szkoły pont-aven. stało się tak prawdopodobnie dlatego, że była to pierwsza miejscowość w bretanii, którą gauguin i laval obrali jako cel „ucieczki" z paryża, i że tam właśnie nastąpiło tak owocne w następstwa spotkanie gauguina z emilem bernard.

warto wiedzieć, że paul gauguin (1848 - 1903) spędził dzieciństwo w peru, dokąd jego rodzina była zmuszona uciec z francji po zamachu stanu ludwika napoleona bonapartego. peru było ojczyzną matki gaugaina, a rodzinę utrzymywali bogaci krewni ze strony matki. gauguin jednak rozstał się z ameryką łacińską i wyjechał do francji, w której bez znajomości języka było mu trudno funkcjonować. w dodatku bez przerwy marzył o podróżach. swoje zamiłowanie do innych krajów wyraził poślubieniem dunki, a potem wyjazdami do innych krajów. jednak pierwsze kroki w malarstwie mają miejsce w paryżu, stolicy sztuki, gdzie gauguin poznał wielu malarzy-impresjonistów, z którymi połączyła go przyjaźń. w roku 1879 wystawił na IV wystawie impresjonistów jedną ze swoich rzeźb. rok później, na V wystawie impresjonistów, wystawił siedem obrazów i jedno popiersie, a na kolejnej wystawie osiem obrazów i dwie rzeźby. prace te zwróciły na niego uwagę krytyków. później artysta przeniósł się na północ, do rouen, lecz w związku z problemami finansowymi zamieszkał w ojczyźnie żony - danii. nie mogąc znaleźć wspólnego języka z rodzicami żony w roku 1885 opuścił rodzinę i danię i wyjechał z synem clovisem do francji, do paryża. jednak do miasto nigdy nie podobało mu się na tyle, by wrócić tam na stałe. już w 1886 roku postanowił wyruszyć do bretanii, do niewielkiej miejscowości pont-aven. miasto to okazało się azylem dla wszystkich malarzy, którzy znużeni miejskim zgiełkiem paryża postanowili uciec na prowincję, poszukując inspirujących krajobrazów do pejzaży. wkrótce grupa nazwana potem szkołą z pont-aven, zrzeszyła wielu malarzy z polakiem, władysławem ślewińskim, gauguin zaś stał się mentorem, przywódcą, twórcą teorii grupy.

szkoła pont-aven
 
- działała w latach 1888-90
- przywódca-teoretyk: paul gauguin
- członkowie:
émile bernard, paul sérusier, charles filiger, henry moret, maxime maufra, ernest de chamaillard, charles laval, mogens ballin, jan verkade, cuno amiet, robert bevan, jacob meyer de haan, ferdinand du puigaudeau, władysław ślewiński 
[linki zawierają pojedyncze obrazy mniej lub bardziej ilustrujące cechy szkoły pont-aven]

- cechy:

* syntetyczne traktowanie plam barwnych (syntetyzm), 

* czysta paleta i stosowanie kreski dla oddzielenia sąsiadujących kolorów (cloisonizm - klauzonizm inspirowany witrażami)

*odwaga zrywania z rutyną malarską, jaką stała się już stylistyka impresjonistyczna. 

* brak przymusu używania perspektywy, światłocienia, określonego źródła światła w obrazie. 

* przedmiot staje się znakiem, a nie odwzorowaniem rzeczywistości. 

* sztuka nawiązuje do tradycji japońskich i sztuki prymitywistów (zapowiedź fowizmu, nabizmu, symbolizmu)

najbardziej chyba reprezentatywnym dziełem gauguina z czasów pont-aven jest żółty chrystus z roku 1888.

 Paul Gauguin, Żółty Chrystus, 1888

obraz też utrzymany jest w ciepłych barwach i przedstawia zwykłą scenę biblijną - śmierć jezusa na krzyżu w towarzystwie opłakujących go niewiast ubranych w stroje typowe raczej dla czasów współczesnych gauguinowi niż samemu jezusowi. postać jezusa znajduje się w centrum obrazu, choć krzyż jest w części ucięty, co czyni kompozycję obrazu otwartą, stanowi ona tylko część całej sceny - widz wyobraża sobie przecież, że poza ramami widnieje reszta krzyża oraz niewiast. w tle, za jezusem, widać górzysty krajobraz, najprawdopodobniej wzorowany na krajobrazie francuskim, niekoniecznie bretońskim. obraz charakteryzuje się mocnymi konturami i uproszczeniem postaci, a także skróceniem perspektywy i częściowym zignorowaniem modelunku światłocieniowego.


styl, który wykrystalizował się w okresie pont-aven nabrał charakteru podczas wyjazdu gauguina na wyspy polinezyjskie i tahiti, gdzie od roku 1891 roku gauguin dopracowywał swój najbardziej rozpoznawalny sposób malowania, dający inspirację późniejszym prymitywistom i symbolistom.

dziś 103. rocznica śmierci wyspiańskiego.

Stanisław Wyspiański, Autoportret, 1902

jakżeż ja się uspokoję -
pełne strachu oczy moje,
pełne grozy myśli moje,
pełne trwogi serce moje,
pełne drżenia piersi moje -
jakżeż ja się uspokoję ...

stanisław wyspiański

- urodzony 15 stycznia 1869 w krakowie

- już od małego wykazywał się niezwykłym talentem, swoje pierwsze kroki stawiał w pracowni ojca, franciszka, który był uznanym rzeźbiarzem; podobno jego pierwszą wyróżniającą się pracą była drewniana rzeźba figur do bożonarodzeniowej stajenki (wg biograficznej powieści ogień strzeżony lwa kaltenbergha)

- uczeń jana matejki, przyjaciel józefa mehoffera

- styl: modernizm (nienawidził terminu secesja!)

- dziedziny sztuki (poza poezją i literaturą): malarstwo (rysunki, szkicowniki, obrazy olejne, pastele), grafika, witraże, architektura (architektoniczny projekt zabudowy Wawelu), meblarstwo, scenografia

- najważniejsze dzieła: 

* witraże w kościele św. franciszka z asyżu w krakowie, np. stań się (stworzenie) z 1904,

* projekt wnętrza i meble do domu lekarskiego w krakowie (1905), słynny witraż apollo;

* "zielnik" - rysunki bylin i kwiatów polskich

* pastele - portrety przyjaciół, członków rodziny, artystów np. helenka (1900), śpiący staś (1902), macierzyństwo (1905). [malował przy pomocy płaszczyznowych plam barwnych, zamkniętych wyraźnym konturem]

* widoki krakowa, np. chochoły (planty nocą) (1898-1899)

- działał w krakowskim czasopiśmie życie, ilustrował je, a od 1898 był jego redaktorem naczelnym

- był jednym z założycieli towarzystwa artystów polskich sztuka
- zmarł 28 listopada 1907 w krakowie na kiłę; pochowany w krypcie zasłużonych na skałce.

***

"najwybitniejszym przedstawicielem secesji krakowskiej był stanisław wyspiański. podobnie jak wielu artystów secesyjnych, wyspiański był twórcą nader wielostronnym. uprawiał malarstwo sztalugowe, malarstwo ścienne i witraż, projektował układy drukarskie, wnętrza, meble, tkaniny, wyroby z metalu. wykonał kilka litografii i parę płaskorzeźb. opracował, z architektem władysławem ekielskim, projekt zabudowania wzgórza wawelskiego (tzw. akropolis) (...) w jego osobowości, bogatej i skomplikowanej, łączyły się ze sobą miłość polski i przywiązanie do rodzinnego miasta, potrzeba wielkości i mocy, fascynacja przeszłością i opór przeciw tej fascynacji, romantyzm i antyromantyzm, poczucie tragizmu istnienia i świadomość urody świata, uwielbienie przyrody żywej i obsesyjna myśl o śmierci. różnorodne przeżycia artystyczne urabiały go jako twórcę: matejko i wit stworz, wawel, gotyk katedr francuskich, prerafaelici angielscy i puvis de chavannes, gauguin i ślewiński, degas i toulouse-lautrec, mucha i eckmann, drzeworyt japoński i folklor polski (...) dodajmy jeszcze działanie trwającej go w ciągu wielu lat choroby. tak jak u nietzschego, tak jak u adriana leverkuhna, bohatera powieści tomasza manna "doktor faustus", podobnie u wyspiańskiego zarażenie w młodym wieku syfilisem działało jako czynnik dynamizujący jego niepospolite zdolności, pobudzało go do tworzenia, w gorączkowym pośpiechu, jednego dzieła po drugim."

[Mieczysław Wallis, "Secesja"]

pierwiastki secesyjne w twórczości wyspiańskiego
- faliste linie (~ gauguin)

- silnie okonturowane, wielkie, stosunkowo płaskie plamy (~ alfons mucha)

- umiłowanie do natury, szczególnie kwiatów (~ eckmann)

- elementy fanstastyczne

- delikatna, pastelowa lub wyjątkowo nasycona kolorystyka

secesja

na początku był impresjonizm, czyli chęć oswobodzenia się ze schematów akademickich.

był też angielski ruch arts & cratfs zapoczątkowany przez williama morrisa w 1888.

wcześniej było także bractwo prerafaelitów i twórczość jamesa mcneilla whistlera.

albo na początku były drzeworyty japońskie.

nastąpił rozwój techniki, urozmaicenie technik i sposobów tworzenia sztuki.

a przede wszystkim nastąpił przełom w postrzeganiu sztuki.

i zwiększenie roli narodu, jego tradycji, kultury, historii, który miał wpływ różne oblicza modernizmu.

styl, który zakwitł niemal we wszystkich sztukach plastycznych na przełomie XIX i XX wieku, to styl, który posiada chyba najwięcej imion i nazw, jakie historia sztuki kiedykolwiek nadała jakiemukolwiek nazwisku. o dziwno, styl ten ma więcej imion niż pablo picasso. zatem we francji był to art nouveau lub style moderne. w anglii z francuskiego art nouveau albo the new style, the wavy style. w niemczech jugendstil, co miało wpływ także na późniejsze określanie modernizmu jako takiego przez poprzedzanie nazwy sztuki pefiksem "młoda", np. młoda polska, młoda skandynawia, etc. ostatecznie jednak przyjęła się austracka wersja sezessionsstil, od łacińskiego "secessio" - oddzielam, która miała podkreślić nowatorstwo stylu na tle dotychczas istniejących. ten właśnie "oddzielony styl" - secesja, wpisał się na stałe w terminologii i został uznany za oficjalną nazwę tego stylu w historii sztuki. drugą uniwersalną alternatywą był jeszcze bardziej ogólnym pojęciem - modernizm, używany przede wszystkim w polsce (chociażby dlatego, że prekursor i najwybitniejszy reprezentant nowego stylu w polsce, stanisław wyśpiański, nie cierpiał nazwy "secesja").

cechy secesji:

- płynne, faliste linie
- ornamentacja abstrakcyjna bądź roślinna
- inspiracje sztuką japońską
- swobodne układy kompozycyjne
- asymetria
- płaszczyznowość i linearyzm (mocne kontury)
- subtelna pastelowa kolorystyka

dziedziny sztuki opanowane przez nowy styl (lub rozwój):

- witraż
- malarstwo olejne/ pastele/ akwarele
- grafika (litografia)
- ceramika i wyrób szkła
- tkactwo, haft, kilimy
- meblarstwo
- rzemiosło ogólnie pojęte
- architektura (drobna, np. wloty to metra)
- literatura (zdobnictwo ksiąg, litery incypitowe, iluminacje, obramowanie tekstu, okładki)

za bezpośredni okres kształtowania się secesji uważa się lata 80., za jej początek - lata 90. XIX. dojrzałą formę osiągnęła ona w połowie lat 90. z apogeum popularności i możliwości w roku 1900 (wystawa światowa w paryżu). w drugiej połowie lat 90. styl rozpowszechnił się w całej europie, czego efektem było wykształcenie się narodowych odmian stylu.

główne ośrodki secesji na świecie

anglia

- arthur heygate mackmurdo, twórca okładki książki wren's city churches z 1883 roku - kwieciste wzory

- james mc neill whistler, wykonawca tzw. pawiej sali z orientalnymi żaluzjami przedstawiającymi żurawie

- aubrey beardsley, rysownik (często odwoływał się sfery erotycznej, jego ilustracje cechował silny linearyzm i płaszczyznowość, wyrafinowanie, rezygnacja ze światłocienia, deformacja - czasem wręcz karykaturalna)

Arthur Heygate Mackmurdo, okładki Wren's city churches, 1883 roku

Aubrey Beardsley, Pawia Suknia, 1894

chicago i nowy jork (usa)

- lata 80. XIX wieku - pierwsze biurowce i domy towarowe,

- william le baron jenney, szkoła z chicago (1879)np. leiter building (niemal cały ze szkła)

- louis sullivan, biurowce o stalowym szkielecie, wielkich prostych bryłach i potężnym rytmie okien (1890-99)

- louis comfort tiffany, dzieła ze szkła i wyroby jubilerskie, prekursor wzornictwa lamp witrażowych, wazonów zwanych do dziś tiffany. (syn jubilera charlesa lewisa tiffany'ego)

 Louis Comfort Tiffany, Tulip Table Lamp,

belgia

- victor horta, maisson tassel z charakterystycznymi schodami (1892/3) - pierwsze dzieło secesyjnej architektury wnętrza; motyw falistej, rozkołysanej linii od balustrady schodów i jej żelaznych kolumienek, przez desenie ścian i posadzki po płynny kształt samych stopni

oraz la maison du peulpe, gmach belgijskiej partii socjalistycznej, z wielką salą konferencyjną na najwyższej kondygnacji (1896-99) i innych budynków, np. grand bazar anspach.

- henry van de velde, willa bloemenwerf w ukkel z secesyjnymi meblami i wyposażeniem; był zwolennikiem maszyny, a nawet głosił piękno nowych wynalazków (np. lokomotywy). posługiwał się przede wszystkim linią; po raz pierwszy użył określenia "art noveau". twórca drobnego rzemiosła; aplikacji, akcesoriów, mebli.

- fernand khnopff, symbolista, tworzący nastrojowe płótna z melancholijnymi kobietami.

Victor Horta, Maisson Tassel w Brukseli, 1892/3

Fernand Khnopff, The Sphinx (The Caresses), 1896

francja

- prekursorzy: paul gauguin, emile bernard, vincent van gogh.; rodin (np. rzeźba danaida z 1885); NABIŚCI

- pierre roche, rzeźba, np. loie fuller

- maurice denis, pejzaże z nastrojowymi postaciami kobiecymi w jasnych, powłóczystych sukniach

- paul ranson, litografie pełne delikatnego liryzmu

- georges de feure, eugene gaillard, eugene colonna - ceramika, tkaniny, wyroby z metalu, meble - kruche, smukłe, wykonane z rzadkich gatunków drewna, ozdobione okuciami metalowymi (krzesła, stoliki, kredensy)

- hector guimard, meble, a przede wszystkim słynne wloty do paryskiego metra

- pierrwe bonnard, henri de toulouse-lautrec, plakaty, okładki czasopism; kontur, uproszczenie kształtów

Maurice Denis, Muzy, 1893

Hector Guimard, Sofa

Hector Guimard, Wlot do metra, 1900

+ http://www.sztukawnetrz.pl/ciekawostki/artykul_secesja2.html

barcelona (hiszpania)

- kojarzy się tylko z jednym nazwiskiem: antonio gaudi, autorem ponad 20 poważnych projektów architektonicznych w tym mieście. znany przede wszystkim z charakterystycznych mozaik, którymi wykleił niemal pół miasta,  tworzył także elementy ogrodzeń, kioski, bramy wjazdowe, płoty i mury z zastosowaniem motywów roślinnych - liści palmowych czy pąków lotosu.

najpopularniejszą jednak pozostałością po tym artyście jest tzw. park guell, w którym znajdują się pawilony i kioski o fanstastycznie uformowanych dachach i pinaklach. pragnąc uniknąć materiałów tradycyjnych. gaudi pokrywa je odłamkami pstrych kafli, filiżanek i talerzy fajansowych o przeróżnych deseniach. 

Park Guell, Antoni Gaudi, Barcelona,Hiszpania, 1900 - 1914

warto jednak wspomnieć o casa batllo i casa mila, dwóch zabytkowych kamienicach z bogatej dzielnicy barcelony, które gaudi miał okazję przedekorować. zmienił obie elewacje całkowicie tak, że dziś mówi się, że budowle te nie mają ani jednej linii prostej. kompozycja budowli jest asymetryczna, zdaje się być w ruchu, płynąć; "kamienne mury są poruszającymi się falami, balkony - wodorostami i pianą z żelaza, żyjące rośliny mieszają się z metalowymi liśćmi tak, że trudno je oddzielić od siebie." 

Antonio Gaudi, Casa Batllo, 1905-7, Barcelona

Antonio Gaudi, Casa Mila, 1905-10, Barcelona

gaudi był bardzo religijny, bardzo mocno angażował się w życie kościoła. pewnie dlatego uznał za dzieło swego życia nigdy nie ukończoną świątynię ekspiacyjną pw. najświętszej rodziny - powszechnie znaną jako sagrada familia, której budowę rozpoczęto w roku 1882. kościół ten jest kwintesencją zamiłowania artysty do gotyku, zawiera jednak nie tylko elementy neogotyckie, ale i secesyjne. "portale są neogotyckie, lecz okryte warstwą bujnej secesyjnej dekoracji o motywach roślinnych i zwierzęcych. im wyżej, tym styl gaudiego staje się bardziej śmiały i oryginalny. cztery wrzecionowate wieżyce, zakończone hełmami i pinaklami o geometrycznych kanciastych kształtach przywodzą na myśl zarówno kubizm jak i ekspresjonizm. jak wydrążone budowle termitów, jak nieskończenie wydłużone ule wznoszą się te wieże" (schmutzler). gaudi poświęcił kościołowi ostatnie lata swojego życia, by po śmiertelnym wypadku w roku 1926 powrócić do niej za wieczny odpoczynek.

Antonio Gaudi, Sagradia Familia, początek budowy 1882

holandia

- prekursor: vincent van gogh

- jan toorop - osobliwe postacie dziewczęce, płaskie, wiotkie o spiczastych, jakby ptasich profilach, bujnych falistych włosach i długich chudych ramionach, w sukniach o powłóczystych trenach; jednobarwne, kompozycje figuralne, przeładowane alegoriami, symbolami i aluzjami; pasma długich cienkich linii falistych.

Jan Toorop, Trzy druhny (lub: Trzy narzeczone), 1893

Jan Toorop, O grave, where is thy Victory, 1892

niemcy

- główne ośrodki: monachium, berlin, darmstadt;

- georg hirth - tygodnik jugend (1866)

- hermann obrist - rzeźba, tkaniny, hafty, wyroby ceramiczne. w swoim hafcie cyklamen (1895), na niebieskawym tle przedstawił powyginaną, wężowatą żółtą roślinę. ze względu na jej bardzo dynamiczny charakter haft ten nazywany jest również uderzenie biczem.

 Hermann Obrist, Cyklament, haft, 1895

- august endell - projektował meble, tkaniny, biżuterię i wyroby z metalu, jednak jego głównym dziełem jest fasada pracowni fotograficznej "elvira" z 1897/8 roku. na gładkim, nie rozczłonkowanym, płasko zakończonym murze o pięciu asymetrycznie rozmieszczonych oknach, z których każde ma inny wykrój i format, artysta rozpostarł olbrzymi płaski relief ze stiuku o barwach lilafioletowych i turkusowozielonych. elementy zaczerpnięte ze świata przyrody - motywy roślinne i zwierzęce - łączą się z ornamentami bezprzedmiotowymi w niezwykłą całość. uważa się, że w wyuzdanym reliefie endella można doszukiwać się zapowiedzi surrealizmu, dzieło bowiem w pewnym sensie nawiązuje do marzeń sennych.

August Endell, Atelier Elvira, 1897/8, Monachium

- otto eckmann, od początku zajmował się malarstwem, jednak w 1894 roku wystawił swoje obrazy na licytację i poświęcił się grafice; był twórcą grafik i ilustracji książkowych, projektował także sztukę użytkową (meble, litery, tkaniny i metaloplastykę).jednym z jego charakterystycznych dzieł jest wysoka wąska makata z łabędziami z 1896/7 roku. ozdabiał również kolumny monachijskiego tygodnika "jugend" i berlińskiego "pana" swego rodzaju winietami (winieta - pasek tytułowy czasopisma lub gazety, jego logo), ramkami, nagłówkami o motywach kwiatowych. w przeciwieństwie do dawnych ozdobników graficznych posługujących się światłocieniem modelującym bryłę, dążących do efektów iluzjonistycznych, ozdobniki eckmanna są płaskie, operują tylko linią i barwą czarną i czerwoną.

 Otto Eckmann, Makata z łabędziami, 1897

glasgow (szkocja)

- wielka czwórka: charles rennie mackintosh (wielki architekt, projektant mebli i wnętrz), herbert macneir, margaret i frances macdonald (siostry; żony wymienionych panów)

ich dzieła charakteryzowała oszczędność połączona z wyrafinowaniem, jasne barwy, linie faliste obok prostych; chętnie wykorzystywali celtycki ornament wstęgowy, łączyli ascetyczną wstrzemięźliwość, maksymalną oszczędność środków z największym wyrafinowaniem zmysłowym, wyszukaniem, graniczącym niekiedy z afektacją i manierą.

- mackintosh - budynek glasgow school of art o prostej, asymetrycznej bryle; wnętrza herbaciarni miss cranston: the buchanan street tearoom (1896-7) i willow tearoom (1903-4). pomieszczenie the buchanan street zostało podzielone metalowymi prętami i ozdobione namalowanymi na ścianach postaciami kobiecymi i różami.

 Charles Mackintosh, Projekt do dekoracji ścian, 1896/7

  Charles Mackintosh, Glasgow School of Art, 1897-99

wiedeń (austria)

secesja wiedeńska miała nader wyraźne oblicze. cechował ją zwrot od linii krzywej do linii prostej, upodobanie do prostych figur i brył geometrycznych - prostokąta, kwadratu i koła, prostopadłościanu i kuli, do deseni szachownicowych, do rytmicznego powtarzania motywów, grupowania ich w rzędy, szlaki, fryzy. ulubioną figurą secesji był zwłaszcza kwadrat. (...)

nie nawiązywała do świetnych tradycji miejscowego późnego baroku i rokoka. cechował następnie secesję wiedeńską zwrot od form organicznych do form geometryczko-krystalicznych - brak w niej niemal zupełnie motywów roślinnych oraz redukcja do minimum ornamentu, ograniczenie go do pewnych określonych miejsc budowli lub mebla.

- w 1897 powstało stowarzyszenie artystów "sezession" (stąd nazwa stylu)

- joseph maria olbrich - twórca gmachu stowarzyszenia, 1898-9

Joseph Maria Olbrich, Sezession House, 1898-9

gustav klimt (1862 - 1918) 

– symbolista

choć został wykształcony w duchu akademickim, szybko (oficjnalnie w 1897 roku) porzucił dogmaty akademickie w związku z powstającym w wiedniu specyficznym klimatem artystycznym, zwiastującym przełom w sztuce. był jednym z twórców stowarzyszenia "sezession", wielokrotnie wybierany na przewodniczącego, a jego działalność w stowarzyszeniu trwała do 1905 roku.

jego dzieła są wyrazem nieograniczonej swobody twórczej, w pełni wyrażają bujność i złożoność epoki, w której dane było mu tworzyć. głównym tematem prac malarza były piękne kobiety, ukazywał je w symbolicznych aktach w charakterystycznych złotych kompozycjach przywodzącymi na myśl kwadratową mozaikę. klimt uprawiał portret, kompozycję figuralną i pejzaż. w portretach, wyłącznie kobiecych, przedstawiał damy z arystokracji i wielkiej burżuazji, istoty wrażliwe i namiętne, o wielkich, rozgorączkowanych oczach, płonących policzkach, purpurowych, rozchylonych, jakby otwierających się do pocałunku ustach i szczupłych nerwowych rękach. spowijał je przy tym w powłóczyste suknie, otulał w puszyste futra, obsypywał drogimi kamieniami i klejnotami, umieszczał na tle wzorzystych tkanin orientalnych. (...) w kompozycjach figuralnych klimta nagie kobiety o bujnych czarnych lub ognistorudych włosach, o pełnych piersiach i biodrach, unoszą się w nieokreślonej bliżej przestrzeni, przeciągają się lubieżnie lub splatają ze sobą.

 Gustaw Klimt, Portret Adeli Bloch-Bauer I (Złota Adela), 1907

 Gustaw Klimt, Pocałunek, 1908

Gustaw Klimt, Judyta z głową Holofernesa, 1901

Gustaw Klimt, Danae, 1907

skandynawia

- edvard munch - jego wczesna twórczość jest ściśle związana z secesją; falista linia o niespokojnym rytmie była odnośnikiem do secesji, a linia u muncha pełni przecież funkcję przedstawiającą i dekoratywną, ale także nastrojową i przede wszystkim ekspresyjną. do tego z secesją łączy muncha także upodobanie do symboli, zafascynowanie sprawami płci oraz procesami cielesno-psychicznymi, związanymi z dojrzewaniem, miłością i przekwitaniem. jego litografia madonna ze znajdującymi się w okół postaci kobiecej plemnikami jest dobrym tego przykładem.

- sztuka skandynawska łączy się z secesją przede wszystkim na polu rzemiosła; w danii powstała królewska wytwórnia porcelany, której wyroby inspirowane sztuką dalekiego wschodu były znane w całej europie.

czechy

- wpływ secesji austriackiej; opanował wszystkie dziedziny sztuki, od rzeźby po malarstwo.

- ladislav saloun, rzeźbiarz, twórca  praskiego pomnika jana husa z 1905-1913 roku.

alfons mucha (1860 - 1939)

 - grafika użytkowa

wykształcenie plastyczne otrzymał w monachium, gdzie zetknął się ze studentami z wielu krajów, których poglądy z pewnością wpłynęły na jego późniejszy stosunek do sztuki. większość życia spędził poza granicami ojczyzny, bowiem po studiach w monachium kontynuował naukę w paryżu. we francji również miał okazję posłuchać wielu różnych poglądów na sztukę, jako że paryż był w tym czasie głównym ośrodkiem sztuki. w okresie tym poznał wielu uznanych malarzy, również polaków - ślewińskiego, wyspiańskiego i mehoffera. tak jak jego polscy przyjaciele, był ściśle związany z kulturą i historią słowian, co przedstawił 20 obrazach z cyklu epopeja słowiańska, którą tworzył w latach 1910 - 1928.

jednak jego nazwisko jest kojarzone przede wszystkim z postaciami kobiecymi wypełniającymi podłużne tło plakatu - kobietami o bujnych falistych włosach skręcających się spiralnie, ze zmysłowymi ustami i dużymi oczami, w otoczeniu kwiatów, często ukazywane jako alegorie, personifikacje. kobiety te były podkreślone mocnym, grubym konturem kontrastującym z gamą delikatnych, bladych kolorów. warto wiedzieć, że często za modelkę do jego portretów robiła jego córka i że mucha zajmował się fotografią, by tworzyć prosto ze zdjęć w celu oszczędzenia modelkom długiego i męczącego pozowania. wedle obiegowej opinii sława muchy w paryżu to przede wszystkim zasługa jego pomysłu - długie, wąskie, ale wysokie plakaty były czymś nowym w tym środowisku; zapewniały zwrócenie uwagi z daleka i dawały większe szanse na zapamiętanie przez potencjalnego odbiorcę - czy to widza reklamowanego spektaklu, czy kupującego promowany produkt.

Alfons Mucha, Gismonda, plakat, 1894

Alfons Mucha, Alegoria tańca z cyklu Sztuka, 1898

Alfons Mucha, Alegoria zimy (fragment) z cyklu Pory roku, 1900

Alfons Mucha, Zodiak, 1896

_____________
źródło kluczowe: Mieczysław Waliss, Secesja, Arkady, 1974

muzeum sztuki współczesnej w krakowie

16 listopada 2010 otwarto gmach muzeum sztuki współczesnej w krakowie, z angielskiego MOCAK. urządzanie wnętrza placówki potrwa jeszcze kilka miesięcy, a pierwsze wystawy będzie można tam zobaczyć wiosną przyszłego roku.

Jak powiedziała prasowa dyrektor placówki Maria Anna Potocka - Powołanie Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie jest bardzo ważnym dopełnieniem obrazu kultury Krakowa. Tego nam brakowało, jesteśmy doskonale wyposażeni w historię - i mamy ją świetnie opanowaną od strony muzealnej - ale brakowało Krakowowi nauczyciela nowoczesności. Mam nadzieję, że to muzeum będzie pełniło m.in. taką funkcję.

źródło: http://www.kraker.pl/0,1736-otwarte,muzeum,sztuki,wspolczesnej.html

to pierwsze w polsce tego typu muzeum, które powstało dosłownie od postaw.
autorem planu i wykonania jest włoski architekt, claudio nardi, tworzący projekty pod budynki rządowe, użyteczności publicznej bądź prywatnej, zarówno we włoszech jak i za granicą. w swoich pracach inspiruje się zależnością między nowoczesnością a historią; wykorzystuje delikatne materiały, użycie światła oraz szczególne powierzchnie, tworząc wiele budynków o otwartej przestrzeni.

Claudio Nardi i Leonardo Maria Proli, zwycięzcy konkursu z 2007 roku na tę budowlę, stworzyli budynek harmonijny, niemal w duchu skandynawskim. To muzeum, które nie wybija się z otoczenia, a nawet wręcz przeciwnie - nawiązuje do historycznej warstwy Fabryki Schindlera. Stąd zastosowanie schedowego, pofałdowanego dachu, zbliżającego projekt do architektury przemysłowej. Do tego nie zabrakło ścian z surowej cegły i betonu, podkreślających industrialną przeszłość miejsca. Lekkość projektowi nadaje zastosowanie dużych, przeszklonych powierzchni ścian, podłóg i dachu. To sprawia, że przestrzeń zewnętrzna i wewnętrzna wzajemnie się przenikają, budynek staje się "przejrzysty". Dodatkowo ten projekt jest niezwykle ascetyczny, utrzymany w tonie czerni i bieli, która dominuje nie tylko w środku, ale na ścianach prowadzących do wejścia. To podkreśla ciągłość i spójność architektonicznej wizji.
- Nie chciałem tworzyć ikony. To ma być budynek, w którym najważniejsza jest sztuka, on nie ma być konkurencją dla dzieł artystów. Ma też sprawiać, że dobrze poczują się tu zwiedzający. Na tym zależało mi najbardziej - tłumaczy włoski architekt Claudio Nardi.
Do dawnych zabudowań dostawiony został nowy budynek, w którym mieścić się będzie ponad 4 tys. m kw. powierzchni ekspozycyjnej, ale powierzchnia użytkowa to 10 tys. m kw. Trzeba przyznać, że jak na muzeum to stosunkowo niedużo, jeśli to porównać z Muzeum Sztuki Współczesnej w Berlinie czy Muzeum Sztuki Współczesnej w Chicago. A jednak budynek swoją przestronnością robi wrażenie dużo większego.

źródło: http://www.dziennikpolski24.pl/pl/aktualnosci/kultura/1086867-budynek-ktory-nie-robi-konkurencji-artystom.html

budynek muzeum powstał na terenie byłej fabryki schindlera w dzielnicy zabłocie. roczny budżet wynosić będzie ok. 5,5 mln złotych, a placówka ma zatrudniać 55 pracowników, dodatkowo wspieranych przez wolontariuszy. budowa muzeum kosztowała ponad 60 milionów złotych. trafi tam część zbiorów z muzeum sztuki nowoczesnej w niepołomicach.

 Claudio Nardi, projekt Muzeum Sztuki Współczesnej, ok. 2007

Claudio Nardi, MOCAK, 2010

http://www.mocak.com.pl/wystawy/pokaz/35

odilon redon, pan od koników

urodzony: 22 kwietnia 1840 w bordeaux, francja

zmarł: 6 lipca 1916 w paryżu, francja

nurt: symbolizm

technika: malarstwo (olejne), grafika (litografia, akwaforta), rzeźba, pastele

początki: już w dzieciństwie wykazywał zdolności plastyczne, co skłoniło rodziców do wysłania go na studia w école des beaux-arts u jeana-léona gérôme, malarza akademickiego, sprzeciwiającego się impresjonistom.

fakty z życia: wziął udział w wojnie francusko-pruskiej, pod koniec wojny osiadł w paryżu i zajmował się litografią i rysunkiem węglem. w 1879 opublikował pierwszy album litografii (dans le rêve).

wystawiał prace z nabistami (nabiści - w ich sztuce rzeczywistość ulega podwójnej deformacji: subiektywnej – ukazującej indywidualne uczucia twórcy i obiektywnej – łączącej w sobie poszukiwania artystyczne. interesowali się muzyką, literaturą, filozofią, religiami świata. Inspirowali się sztuką lautreca, gauguina, moreau, symbolizmu i prerafaelitów. ich malarstwo charakteryzuje zazwyczaj przygaszony koloryt, płaskość plamy barwnej, wyraźny kontur. odrzucali zasady akademickiego malarstwa uważając je za sztuczne i przesadnie odtwarzające pejzaże natury) .

w 1903 r. został kawalerem legii honorowej, jego popularność wzrosła po wydaniu w 1913 r. katalogu litografii i akwafort.

tematyka prac: kwiaty i tematy mitologiczne

*redon jest uważany za prekursora surrealizmu, szczególnie jego wczesne prace, wykonane węglem i przedstawiające koszmary i marzenia senne. całe życie żył w odosobnieniu, popularność zdobył dopiero po ukazaniu się w 1884 głośniej powieści jorisa karla huysmansa à rebours (na wspak). bohater powieści diuk des esseintes kolekcjonował rysunki redona, od tej pory zaczęto kojarzyć artystę z dekadentyzmem.

 Odilon Redon, Portret Violetty Heymann, 1910

Odilon Redon, Święty Jan, 1892

Odilon Redon, Muza z pegazem, 1900

Odilon Redon, Pegaz, 1900

Odilon Redon, Walka pomiędzy kobietą i centaurem

Odilon Redon, Rydwan Apolla, 1909

warto zwrócić uwagę na kolorystykę obrazów; nierzadko budzi ona przyjemne uczucia, niemal wzbudza wspomnienia z dzieciństwa; błękity, pastelowe róże i czerwienie, złoto kojarzy się z baśniowością, fantastycznością, gdzie tematy mitologiczne nabierają innego znaczenia. redon skupia się bowiem nie na bogach, lecz na zwierzętach (pegaz) lub pół-ludziach, pół-zwierzętach (centaury), świetnie odrysowując ich budowę anatomiczną, ale także eksponując ich boskie funkcje. w obrazie "pegaz" koń stoi dumnie na wysokiej górze wśród chmur, prezentując piękne skrzydła, które wraz z błękitną maścią konia jak gdyby wtapiają się w błękit nieba i biel chmur. koń ten jest przecież towarzyszem zeusa na olimpie (skierował go tam heros bellerofont, któremu jednak niedane było dotrzeć na świętą górę z woli zeusa, który strącił go z grzbietu konia, samego pegaza zaś ugościł w swoim królestwie). po śmierci zeus przeniósł go na nieboskłon tworząc gwiazdozbiór pegaza.

najpiękniejszy jednak wydaje się obraz "rydwan apolla", przedstawiający cztery konie sunące nieokreślonej przestrzeni, niebiesko-zielonym niebie. w innych obrazach o tym samym tytule można doszukać się samego rydwanu i apollina, tutaj zaś autor wyeksponował tylko zwierzęta w ruchu, wijące się, zawieszone w przestrzeni. najważniejszy jednak wydaje mi się tu kolor, wyjątkowo intensywny, żywy, kontrastujący z szaro-białymi grzbietami rumaków, oraz znajdująca się na dole obrazu czarna plama dodająca swego rodzaju mroku, będąca chyba przedstawieniem hadesu, królestwa podziemi.

charakterystyka sztuki romańskiej i gotyckiej

Na fundamentach sztuki antycznej, wczesnochrześcijańskiej i bizantyjskiej wyrosła sztuka średniowiecza, czerpiąca z każdej ze sztuk co najlepsze. Można powiedzieć, że datą uznawaną za początek średniowiecza jest rok 476 n.e., w którym to Odoaker, dowódca germańskich najemników w służbie Rzymu obalił cesarza Romulusa Augustulusa i został obwołany przez wojsko królem. Wydarzenie to jest umownym początkiem najazdów ludów barbarzyńskich (łac. barbarus – cudzoziemiec; w starożytnej Grecji określenie wszystkich nie-Greków i nie-Rzymian) na Europę. Ludy, niosąc własne odkrycia artystyczne i postrzeganie sztuki, często asymilowali je z napotkanym w Europie dorobkiem, choć niestety niektóre z plemion, np. Wandalowie znani są z niszczenia zabytków sztuki, skąd potocznie przyjęte określenie „wandalizm”.

Choć ludzie renesansu, a za nimi przedstawiciele kolejnych pokoleń, nazywali średniowiecze „wiekami ciemnymi”, w których nie wydarzyło się nic godnego uwagi, a tylko zatrzymującego rozwój sztuki antycznej, tak naprawdę sztuka średniowiecza ze względu na odmienne spojrzenie na sztuce tak naprawdę wniosła do niej bardzo wiele. Przede wszystkim średniowiecznym zawdzięcza się wykorzystanie i rozwój istniejących już elementów architektury rzymskiej i rozwinięcie sztuki budownictwa.

Sztuka romańska

Pełen rozwój sztuki romańskiej przypada na XI – XII wiek. Związane to było głównie z działalnością zakonów (cystersów, benedyktynów), przez co zachowało się najwięcej zabytków sakralnych. Architektura romańska charakteryzuje się pewnego rodzaju mistycyzmem i tajemniczością, bowiem wnętrza katedr tego okresu są ogromne, majestatyczne, wypełnione półmrokiem. Forma zewnętrzna jest masywna, przypomina zespół geometrycznych brył stykających się ze sobą pod kątem prostym. Zwartość budowli romańskich podkreślona jest rodzajem materiału, z którego je budowano, był to bowiem ciosany kamień. Budowle te stawiano najczęściej na planie krzyża łacińskiego, czyli z wydłużoną nawą główną i krótszym transeptem, który dopiero skromnie zaczął pojawiać się w europejskiej architekturze. Częścią charakterystyczną budowli były westwerki, czyli rozbudowane, umieszczone poprzecznie do nawy od strony zachodniej elementy z dwiema wieżami znajdującymi się bo bokach umieszczonego centralnie portalu, czyli wejścia głównego bogato dekorowanego i zwieńczonego półkolistym tympanonem często ozdobionym ciekawym reliefem. Część wschodnia zaś była dobrze rozbudowana, musiała bowiem pomieścić chór i ołtarz, znajdujący się w przylegających do nawy od trzech do siedmiu absyd, czyli pomieszczeń na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku zamykających prezbiteria. We wczesnej architekturze romańskiej stosowano stropy, jednak szybko zastąpiono je sklepieniem tzw. kolebkowym lub krzyżowym (dwie skrzyżowane kolebki). Ważną cechą budowli romańskich były grube, masywne ściany, na których opierał się ciężar całej budowli, przede wszystkim sklepień. W związku z tym otwory okienne w tego typu budowlach były bardzo małe, ponieważ przy większych ubytkach materiału na rzecz okien budowla groziłaby zawaleniem. Okna drążono w kamieniu lub wedle rzymskiego odkrycia zamykano półokrągłymi łukami.

Rzeźba okresu romańskiego była ściśle związana z architekturą kościołów, rzadko zatem można spotkać rzeźby wolno stojące, które na początku średniowiecza zbytnio kojarzyły się z pogańskimi posążkami, co mogłoby przeszkadzać w chrystianizacji miast. Bo właśnie sztuka średniowiecza jest związana przede wszystkim z religią; zarówno rzeźba jak i malarstwo przedstawia przede wszystkim żywoty świętych i wydarzenia z Nowego Testamentu, tak jak płaskorzeźba z kościoła Saint-Madeleine we Francji z XII wieku, przedstawiająca Rozesłanie apostołów. Płaskorzeźba ta znajduje się w półokrągłym tympanonie nad dwudrzwiowym portalem przedzielonym kruchą, czerpiącą z tradycji antyku, ale nie podobną do klasycznych porządków, kolumną. Sama płaskorzeźba przedstawia scenę z Nowego Testamentu, w której znajduje się Jezus i apostołowie. Jezus, zgodnie ze średniowieczną hierarchią zapożyczoną ze sztuki bizantyjskiej, jest o wiele wyższy i bardziej majestatyczny w stosunku do reszty bohaterów sceny. Warto jednak zwrócić uwagę na nowatorstwo przedstawiania fałdów szat oraz uproszczenie postaci ludzkich. 

 Chrystus z tympanonu w Vézelay, ok. 1150, Francja

 

W rzeźbie romańskiej stosowano tzw. prawo ram które kazało komponować postacie ludzkie tak, aby mieściły się one w polu przedstawienia. Efektem tego prawa były nierealistyczne proporcje przedstawianych sylwetek. Szczytowym osiągnięciem stylu romańskiego jest dekoracja rzeźbiarska katedry w Autun autorstwa Gislebertusa, twórcy Ewy, uważanej za jedną z najpiękniejszych rzeźb tego okresu.

 Ewa, rzeźba Gislebertusa z Autun

Malarstwo także pozostawało na usługach doktryny kościoła. Malowidła ścienne wypełniały ściany kościołów, we Włoszech popularne były przedstawienia w postaci mozaik. Pozostałości są zachowane w licznych kościołach Francji (Saint-Savin-sur-Gartemp), Niemiec (Schwarzrheindorf), północnej Hiszpanii (Tahull), Włoch (S. Angelo in Formis, mozaiki w Wenecji i Palermo). Główną tematyką malowideł były żywoty świętych oraz Biblia pauperum (Biblia dla ubogich), czyli ilustracje najważniejszych wydarzeń biblijnych przeznaczone dla tych, którzy nie potrafili czytać (czyli znakomitej większości pierwszych Chrześcijan). Na wysokim poziome stała także sztuka zdobienia ksiąg, czyli iluminatorstwo, którego mistrzami byli zakonnicy iroszkoccy. Rękopisy dekorowano całostronicowymi ilustracjami, rozbudowanymi pierwszymi znakami rozdziałów (tzw. literami incypitowymi) oraz przeplatanymi ornamentami okalającymi tekst. Niewielkie malowidła znajdujące się w rękopisach określa się miniaturami; ozdabiano je często płatkami złota lub srebra.

 sklepienie kolebkowe

sklepienie krzyżowe

Księga z Kells: monogram Chi Ro

 

Romanizm w Polsce

Po chrzcie w 966 roku do Polski także dotarły idee sztuki romańskiej. Jest to najstarsza architektura, związana z początkami państwowości, stąd często jej surowsza i prostsza forma - przeważnie spotykamy u nas małe kościoły salowe kryte stropem, z prosto zamkniętym prezbiterium. Architektura romańska w Polsce kształtowała się pod wpływami niemieckimi i czeskimi. W roku 1000, z decyzji cesarza niemieckiego Ottona, utworzono na ziemiach polskich pierwsze biskupstwo, biskupstwo krakowskie, co przyczyniło się do wzniesienie pierwszej katedry na Wawelu, która potem uległa zniszczeniu. Na jej miejscu w roku 1140 stanęła druga, z której do dziś zachowało się część murów oraz krypta św. Leonarda – podziemna kaplica. Również w Krakowie znajduje się wzniesiony ok. 1100 roku kościół św. Andrzeja, który oprócz podstawowej funkcji pełnił także rolę obronną., chociażby podczas najazdu tatarskiego. W kościele tym bardzo charakterystyczne są podwójne otwory okienne, zwane biforiami. 

 krypta św. Leonarda na Wawelu

Drugim ważnym kościołem romańskim na terenach Polski jest rotunda św. Prokopa w Strzelnie z początku XIII w. z płaskorzeźbą przedstawiającą Matkę Boską trzymającą na rękach Dzieciątko Jezus w towarzystwie aniołów. Ciekawe są też klasztory cysterskie, które wyróżniają się brakiem apsyd, gdzie prezbiteria zamknięte są prostą ścianą. Przykładem takich budowli może był klasztor w Wąchocku.

kolegiata w Tumie pod Łęczycą

Najważniejszym jednak zabytkiem sztuki romańskiej w Polsce są jednak Drzwi Gnieźnieńskie w ok. 1175 roku przedstawiające czasy rządów Bolesława Chrobrego i działalność biskupa Wojciecha zakończona męczeńską śmiercią. Drzwi otacza bordiura, czyli ornamentalna rama przedstawiająca wić roślinną i fantastyczne zwierzęta. Zaś do niedocenianych i niezwykle rzadko spotykanych zabytków należy tzw. płyta wiślicka – gipsowa posadzka w krypcie kościoła, w której wyryte kontury postaci wypełniono czarną masą. 

 Drzwi z gnieźnieńskiej katedry, ok. 1175

Sztuka gotycka

Sztuka gotycka przypada na umownie oddzielone etapy średniowiecza – dojrzały i późny. Przyjmuje się, że sztuka gotycka przypada na XIII wiek i w niektórych rejonach trwa aż do połowy XVI wieku. Nazwa "gotyk" została użyta po raz pierwszy w połowie XV wieku przez L.B. Albertiego. Było to pejoratywne określenie opisujące wytwory kultury uważanej za prymitywną i barbarzyńską, choć tak na prawdę styl ten nie miał historycznego związku z plemieniem Gotów.

Styl ten ukształtował się we Francji kiedy opat Sergiliusz z opactwa Saint-Denis niedaleko Paryża zlecił przebudowę wschodniej części kościoła. W nowej konstrukcji architektonicznej zastosowane znane już elementy, np. sklepienia krzyżowo-żebrowe, łuk ostry i przypory, które po raz pierwszy połączono je w jednej budowli. Sklepienia krzyżowo-żebrowe wywodzą się z sklepienia krzyżowego, różnią się tylko tym, że linie przecięcia się dwóch kolebek zostały wzmocnione żebrami – szkieletem umacniającym sklepienie. Dzięki zastosowaniu kolumn podtrzymujących sklepienie oraz rozbudowanego systemu zewnętrznych przypór, czyli słupów połączonych ze ścianami za pomocą kamiennych łuków, można było zrezygnować z masywności ścian, co pozwoliło na wznoszenie strzelistych, smukłych świątyń wznoszących się wysoko ku chwale Bożej, oraz wprowadzić większe okna, dzięki czemu wnętrza kościołów gotyckich były o wiele jaśniejsze od wnętrz kościołów romańskich. Te wielkie ona zaczęto wypełniać witrażami, barwionymi szkłami często układanymi w sceny z żywotów świętych. Najbardziej charakterystycznym elementem architektury gotyckiej jest zaś rozeta, czyli okrągłe okno znajdujące się bezpośrednio nad portalem, często wypełniane witrażem. Pozostałe okna zwieńczone były ostrymi łukami zwanymi „oślimi grzbietami”, a część między łukiem a oknem wypełniano maswerkami, ażurowymi wzorami odkutymi z kamienia.

Kościoły gotyckie wznoszono najczęściej w typie bazylikowym, na planie podłużnym. Zwykle miały one po trzy lub pięć naw oraz transept, a część wschodnia z absydą posiadała tzw. Obejście, czyli korytarz wokół absydy, wzdłuż którego znajdowały się kaplice. Głównym budulcem był kamień, niekiedy cegła, rzadko drewno. Styl gotycki to także styl rycerski, związany z warownymi zamkami wnoszonymi na wzgórzach, które inspirowały później romantyków i twórców horrorów. Na uwagę zasługują mury obronne w Carcassonne z XI-XIII wieku, z 53 wysokimi basztami, cytadelą i fosą. Wnoszono także budowle świeckie, takie jak Pałac Dożów w Wenecji, zachwycający delikatną, ażurową niemal strukturą.

Pałac Dożów w Wenecji

Rzeźba gotycka również związana była z architekturą, występowała głównie w tympanonach i ościeżach portali. Z czasem jednak zaczęła usamodzielniać się, zyskiwać własne miejsce. Dążono do naturalnych wielkości, ale często deformowano proporcje, sztucznie wydłużając je. Na płaskorzeźbie z katedry w Chartres z XII wieku, widać postać Jezusa w otoczeniu zwierząt oraz o wiele mniejsze postaci świętych znajdujące się w pasie bezpośrednio nad portalem oraz w ramionach ostrego łuku zamykającego tympanon. Postaci są wysokie i chude, podkreślają zatem strzelistość świątyni. Jednak na uwagę zasługuje fakt, że mimo izokefalicznego układu głów, święci nabierają indywidualnych rysów twarzy, dotąd niespotykanych w rzeźbie.

Królewski portal katedry w Chartres, XII w.

Chociaż gotyk to epoka witraży, w której rozwinęła się technika barwienia szkła, malarstwo ścienne także przeszło swoją ewolucję, głownie na ziemiach włoskich. Tam też rozkwitało malarstwo tablicowe, wykonywane przede wszystkim na desce techniką tempery. W okresie tym poznajemy pierwsze nazwiska autorów, np. Giotto di Bondone lub Simone Martini, twórcy obrazów przedstawiających żywoty świętych na charakterystycznym złotym tle. Malarstwo było określone sztywnym kanonem; chociażby sposób, w jaki malowano Zwiastowanie musiało godzić się ze ścisłymi regułami mówiącymi o położeniu Maryi i Anioła Gabriela na płótnie oraz o obowiązkowym ukazaniu symboli i alegorii, takich jak biała lilia. Obraz Simone Martiniego Zwiastowanie z 1333 roku przedstawia trzy postacie – Archanioła Gabriela jako anioła zwiastowania, Dziewicę Marię oraz gołębicę symbolizującą Ducha Świętego. Gabriel zgodnie z Ewangelią św. Łukasza, wypowiedział do Marii słowa: Ave Maria, gratia plena, dominus tecum dalsze słowa zostały namalowane na szatach anioła. Symbolicznym atrybutem Gabriela była gałązka lilii, Martin zastąpił ją jednak gałązką oliwną. Kwiat lilii był emblematem ówczesnego wroga Sienny – miasta Florencji. Lilie zostały przedstawione osobno w wazonie oddzielającym dwie postacie nadając postaciom realistyczne wymiary i tradycyjnie symbolizowały czystość i dziewictwo. Maria zgodnie z tradycją przedstawiona została w trakcie czytania Biblii. 

 Simone Martini, Zmartwychwstanie, 1333, Galeria Uffizi, Florencja

Innymi ważnymi twórcami tego okresu byli Jan van Eyck, twórca Portretu małżeństwa Arnolfinich oraz Hans Memling, autor tryptyku Sąd Ostateczny znajdującego się w MN w Gdańsku. 

Można powiedzieć, że już w średniowieczu rodzi się pomysł realistycznego ukazywania rzeczywistości, nierzadko wzbudzającego obrzydzenie czy silną zadumę, tak jak na przykład późnośredniowieczny obraz Mattiasa Grünewalda Ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa ukazujący w sposób silnie naturalistyczny cierpienie Chrystusa, jego powykręcane z bólu ciało i wypływającą z ran krew. W obrazie tym nie widać już nawet śladu klasycznego ukazania piękna ciała człowieka, bowiem w sztuce średniowiecznej wzbudzanie wrażliwości estetycznej schodzi na drugi plan, czyniąc miejsce funkcjom moralizatorskim i pobudzającym do refleksji nad żywotami świętych.