Stanisław Wyspiański, Autoportret, 1902
jakżeż ja się uspokoję -
pełne strachu oczy moje,
pełne grozy myśli moje,
pełne trwogi serce moje,
pełne drżenia piersi moje -
jakżeż ja się uspokoję ...
stanisław wyspiański
- urodzony 15 stycznia 1869 w krakowie
- już od małego wykazywał się niezwykłym talentem, swoje pierwsze kroki stawiał w pracowni ojca, franciszka, który był uznanym rzeźbiarzem; podobno jego pierwszą wyróżniającą się pracą była drewniana rzeźba figur do bożonarodzeniowej stajenki (wg biograficznej powieści ogień strzeżony lwa kaltenbergha)
- uczeń jana matejki, przyjaciel józefa mehoffera
- styl: modernizm (nienawidził terminu secesja!)
- dziedziny sztuki (poza poezją i literaturą): malarstwo (rysunki, szkicowniki, obrazy olejne, pastele), grafika, witraże, architektura (architektoniczny projekt zabudowy Wawelu), meblarstwo, scenografia
- najważniejsze dzieła:
* witraże w kościele św. franciszka z asyżu w krakowie, np. stań się (stworzenie) z 1904,
* projekt wnętrza i meble do domu lekarskiego w krakowie (1905), słynny witraż apollo;
* "zielnik" - rysunki bylin i kwiatów polskich
* pastele - portrety przyjaciół, członków rodziny, artystów np. helenka (1900), śpiący staś (1902), macierzyństwo (1905). [malował przy pomocy płaszczyznowych plam barwnych, zamkniętych wyraźnym konturem]
* widoki krakowa, np. chochoły (planty nocą) (1898-1899)
- działał w krakowskim czasopiśmie życie, ilustrował je, a od 1898 był jego redaktorem naczelnym
- był jednym z założycieli towarzystwa artystów polskich sztuka
- zmarł 28 listopada 1907 w krakowie na kiłę; pochowany w krypcie zasłużonych na skałce.
***
"najwybitniejszym przedstawicielem secesji krakowskiej był stanisław wyspiański. podobnie jak wielu artystów secesyjnych, wyspiański był twórcą nader wielostronnym. uprawiał malarstwo sztalugowe, malarstwo ścienne i witraż, projektował układy drukarskie, wnętrza, meble, tkaniny, wyroby z metalu. wykonał kilka litografii i parę płaskorzeźb. opracował, z architektem władysławem ekielskim, projekt zabudowania wzgórza wawelskiego (tzw. akropolis) (...) w jego osobowości, bogatej i skomplikowanej, łączyły się ze sobą miłość polski i przywiązanie do rodzinnego miasta, potrzeba wielkości i mocy, fascynacja przeszłością i opór przeciw tej fascynacji, romantyzm i antyromantyzm, poczucie tragizmu istnienia i świadomość urody świata, uwielbienie przyrody żywej i obsesyjna myśl o śmierci. różnorodne przeżycia artystyczne urabiały go jako twórcę: matejko i wit stworz, wawel, gotyk katedr francuskich, prerafaelici angielscy i puvis de chavannes, gauguin i ślewiński, degas i toulouse-lautrec, mucha i eckmann, drzeworyt japoński i folklor polski (...) dodajmy jeszcze działanie trwającej go w ciągu wielu lat choroby. tak jak u nietzschego, tak jak u adriana leverkuhna, bohatera powieści tomasza manna "doktor faustus", podobnie u wyspiańskiego zarażenie w młodym wieku syfilisem działało jako czynnik dynamizujący jego niepospolite zdolności, pobudzało go do tworzenia, w gorączkowym pośpiechu, jednego dzieła po drugim."
[Mieczysław Wallis, "Secesja"]
pierwiastki secesyjne w twórczości wyspiańskiego
- faliste linie (~ gauguin)
- faliste linie (~ gauguin)
- silnie okonturowane, wielkie, stosunkowo płaskie plamy (~ alfons mucha)
- umiłowanie do natury, szczególnie kwiatów (~ eckmann)
- elementy fanstastyczne
- delikatna, pastelowa lub wyjątkowo nasycona kolorystyka