24 sierpnia 79 roku był dniem takim jak inne, może wyjątkowo gorącym jak na pozostałe letnie dni. mieszkańcy niewielkiego miasteczka pompeje, należącego do prowincji państwa rzymskiego italii, zajmowali się swoimi codziennymi sprawami, mężczyźni być może wybierali się z rana na polowanie, dzieci najmożniejszych udawały się do szkoły, kobiety zajmowały się pracami domowymi. ten spokój zmącił jednak bezlitosny wulkan wezuwiusz, który wybuchł około południa. ogień i czarna chmura pyłu wynurzająca się z krateru całkowicie przysłoniły słońce. ludzie biegali w popłochu i ostatecznie godzili się ze śmiercią, ginąć pod deszczem rozżarzonych lapilli i popiołu wulkanicznego. większe elementy wyskakujące z wulkanu miażdżyły i niszczyły budowle, wynik około 800-letniej pracy ludzi, którzy budowali miasto od VII wieku p.n.e.
szacuje się, że erupcja trwała przez trzy dni, skutecznie dobijając tych, którym udało się uchronić przed pierwszą fazą wybuchu, ludzie padali chociażby od trujących gazów wydobywających się z wulkanu. dziś nie wiadomo, ile osób strawił wielki pożar, lecz pod popiołem odnaleziono ok. 2000 ciał. zasięg erupcji dosięgnął także herkulanum i stabię.
natura po raz kolejny zaprezentowała swój triumf nad człowiekiem.
szkielet mieszkańca Pompejów z 79 roku
jednak przyczyniając się do wymarcia miasta, warstwa popiołów wulkanicznych grubości do 6 metrów paradoksalnie zapewniła mieszkańcom i budynkom życie po śmierci, bo doskonale zakonserwowała większość tego, co znajdowało się w mieście dnia 24 sierpnia 79 n.e., często w formie niezmienionej.
pierwsze odkrycie miasta miało miejsce po koniec XVI, gdy podczas budowy kanału na miejscu dawnego miasta odkryto starożytne napisy. ciekawość ludzka doprowadziła do stopniowych badań w okolicach miasta, które miały potwierdzić istnienie jego ruin. za oficjalną datę odkrycia pompejów uznaje się dopiero rok 1748, kiedy to rozpoczęto poważne wykopaliska. od 1861 systematycznie odkopywano pozostałości po mieście; ciała ludzkie, dzieła sztuki, budowle oraz ulice, co pozwoliło na odtworzenie układu urbanistycznego miasta, z podziałem ulic i ponumerowaniem domów. kierownik prac, giuseppe fiorelli rozpoczął nawet rekonstrukcję niektórych budowli.
Po wejściu na teren wykopalisk od strony Pompejów-Villa dei Misteri przez Porta Marina, trafia się na pierwszy ważny zabytek - Forum. Jest to długa, wąska, otwarta przestrzeń otoczona ruinami najważniejszych budowli miejskich - bazyliki, świątyni Apolla i Jowisza oraz hali targowej. Via di Mercurio prowadzi na północ, do bardziej luksusowych budowli. Casa del Poetica Tragico (Dom Poety Tragicznego) zawdzięcza nazwę mozaikom, na których przedstawiono spektakl teatralny i samego poetę. Bardziej rzuca się w oczy mozaika Cave Canem (Uwaga, zły pies!) przy wejściu.
mozaika w wejściu Casa del Poetica
Mieszkańcy pobliskiego Domu Fauna musieli być bardziej towarzyscy, gdyż mozaika Ave (Witamy) zaprasza do obejrzenia atrium oraz kopii maleńkiej brązowej statuetki tańczącego fauna (oryginał w Neapolu), od której willa przyjęła nazwę.
Casa dei Vettii (Dom Wettiuszów) jest uważany za jeden z piękniejszych i najlepiej zachowanych w Pompejach. Ta kupiecka willa ze wspaniałym perystylem daje doskonałe wyobrażenie o życiu bogatej klasy średniej.
Po drugiej stronie zaczynają się tak zwane nowe wykopaliska, które zapoczątkowano w 1911 r. Od tego czasu odkryto najważniejsze dzielnice wzdłuż głównej Via dell’Abbondanza. W bardzo dobrze zachowanym Wielkim Teatrze nadal odbywają się spektakle. Zamyka on nieduży, trawiasty i obramowany kolumnadą plac Caserma dei Gladiatori (Koszary Gladiatorów) - naprawdę nie są to koszary, lecz refektarz oraz miejsce spotkań widzów z pobliskiego amfiteatru.
Wielki Teatr w Pompejach, stan obecny
Po przejściu do lewego krańca Wielkiego Teatru (schodami w dół, a następnie w górę) dociera się do Małego Teatru, gdzie za sceną można obejrzeć dobrze zachowany korytarz. Na tej kameralnej scenie latem są organizowane spektakle. Z kolei Amfiteatr należy do najlepiej zachowanych i najstarszych obiektów tego typu we Włoszech, gdyż pochodzi z 80 r. p.n.e. Kiedyś mieściło się w nim 12 tys. osób, czyli ponad połowa ludności Pompejów. Sąsiednia Palestra to olbrzymi plac parad z basenem, gdzie młodzież bawiła się i uprawiała sport. Bawiono się tam prawdopodobnie także w chwili katastrofy, gdyż w południowo-wschodnim zakątku znaleziono wiele szkieletów młodych ludzi próbujących uciekać przed kataklizmem.
Na północ od Palestry, za Via Abbondanza, stoi Casa di Loreio Tiburtino (Dom Loreiusa Tiburtinusa), śliczna willa z wielkimi frontowymi drzwiami z brązu.
W trakcie zwiedzania nie wolno pominąć Villa dei Misteri, poza głównym terenem wykopalisk, w pobliżu Porta Ercolano. Jest to chyba najlepiej zachowany budynek pałacowy w Pompejach, wzniesiony w III w. p.n.e. Budynek zawdzięcza nazwę serii malowideł w jednej z dużych komnat. Przedstawiono na nich wtajemniczanie młodej kobiety w misteria dionizyjskie.
źródło: Onet.pl Podróże
obecny wygląd ruin miasta
najważniejszymi pozostałościami sztuki rzymskiej w pompejach są jednak świetnie zachowane mozaiki i malowidła ścienne, jedyny znany nam przykład malarstwa rzymskiego.
malarstwo pompejańskie
jak czytam, malarstwo pompejańskie podzielona na cztery style
1) styl inkrustacyjny/ strukturalny (II p.n.e. - 80 p.n.e. ~ sztuka helleńska)
przede wszystkim były to dekoracje ścienne z zastosowaniem sztukaterii (= stiuki i inne elementy dekoracyjne wykonane z gipsu) najczęściej imitujących marmur czy alabaster (miały udawać płyty z tych materiałów) dzięki zastosowaniu sztukaterii ścianę dzielono na trzy poziome części; najniższa naśladowała cokół i ortostaty (=dolna część ścian pomieszczenia świątyni, w której znajdowało się bóstwo wykonana z dużych bloków kamiennych), kolorystyka którego - na ogół żółta - naśladowała drewno; część środkowa złożona była z płaskich płyt układanych poziomo, które imitowały marmury, część tę wieńczył często gzyms ze stiuku ozdobiony ząbkami; pas górny była to biała gładka ściana, czasem urozmaicona pasem drugiego gzymsu. ściany takie były dodatkowo ozdabiane pilastrami. najwyższy pas, gzymsy i pilastry malowano kolorem białym.
2) styl architektoniczny (90 p.n.e. - 15 n.e.)
w stylu tym pojawiają się obrazy iluzjonistyczne często przedstawiające pejzaż czy architekturę, mające na celu optyczne powiększenie przestrzeni. na ścianach pojawiały się imitacje obrazów scen mitologicznych mających miejsce na tle krajobrazu. odchodzono od sztukaterii, koncentrując się na rysunku (zamiast gipsowych "udawanych" elementów architektury po prostu je malowano). w kolorystyce dominowały barwy: biała, czerwona, żółta, zielona i fioletowa. po 70 r. p.n.e. wprowadzane były malarskie iluzje naśladujące prześwity w ścianach. styl ten początkowo nie różnił się od pierwszego, bowiem namalowane kolumny także dzieliły ścianę na trzy części, gdzie środkowa (interkolumnium) była wyraźnie wyeksponowana.od roku 50 p.n.e. malowidła zaczęły przypominać dekoracje teatralne, wprowadzony został też pejzaż ogrodowy z ogrodową architekturą. później popularne stały się malowidła na całej ścianie tak, by ściana wydawała się przezroczysta lub jakby w ogóle jej nie było - miały odsłaniać to, co na nich namalowano - naturę
*do najpopularniejszych tego typu malowideł należą te z tajemniczej willi przedstawiające rytuały dionizji. 
3) styl ornamentalny/ orientalny/ egiptyzujący (20 n.e. - 50 n.e.)
w stylu tym porzucono iluzjonizm na rzecz ścisłej symetrii podziału ściany i dekoracji znajdującej się w centrum kompozycji. ścianę według tego stylu dzielono zarówno poziomo jak i pionowo, chociaż wciąż prym wiódł podział na trzy części poziome: cokół, część środkową i górną. w wydzielonej podziałem pionowym, w środkowej części ściany dopuszczany był podział na trzy lub pięć płaszczyzn, rozdzielonych malarskimi motywami geometrycznymi lub roślinnymi w formie girland rozwieszonych pomiędzy smukłymi kolumienkami. w tle pojawiły się delikatne motywy ptaków lub częściowo fantastycznych zwierząt. często wprowadzane były rośliny i zwierzęta charakterystyczne dla pejzażu egipskiego. po 25 roku nastąpił pewien powrót do iluzji przez wprowadzenie w wydzielonych kwaterach obrazów przedstawiających widok na otwartą przestrzeń (np. wyobrażenie prześwitu) lub okna z widniejącym w dali pejzażem architektonicznym.
* najczęściej na czerwonym, zielonym lub czarnym tle motywy girland, kupidynów i portretów; temat mitologiczny powtarza się na centralnym architrawie każdej ściany. najbardziej reprezentatywny dla tego stylu jest dom vettich oraz fronton lukrecjusza. 4) styl czwarty /architektury fantastycznej/ (50 - 100 n.e.)
styl ten jest najbardziej popularny, był stosowany również w rzymie przy budowie złotego domu nerona.
w stylu tym malowano głównie obrazy przedstawiające wielkie prześwity, imitujące wielkie sale, komnaty o otwartych drzwiach i oknach, loggiach i balkonach. często stworzona pędzlem artysty architektura jest nierealna - niezgodna z zasadami perspektywy czy innych zasad ówczesnego budownictwa. w stylu tym całkowicie zanikł podział ściany na trzy części. często malowano obrazy o tematyce mitologicznej.
* w swej dekoracyjności jest to styl prawdziwie barokowy, nasycony fantastycznymi kompozycjami łączącymi postacie ludzkie z chimerycznymi zwierzętami, girlandami i innymi elementami zdobniczymi.
w sposób niezależny od głównych prądów w stylach malarskich rozwijały się także dekoracje o innej tematyce. W jadalniach często spotykane były malowidła przedstawiające martwe natury złożone z ryb, ptaków, owoców, szklanych naczyń z wodą. według przekazów niektóre obrazy były namalowane z taką dokładnością, że ptaki podlatywały do namalowanych owoców z zamiarem wyskubania ich z murów ścian.
spotykane są też malowane wprost na ścianach portrety najprawdopodobniej mieszkańców domów, wśród których najpopularniejszy jest portret pary małżeńskiej oraz dziewczyny z rylcem, często tytułowany jako portret safony. często niektórzy doszukują się w tych portretach podobieństwa do malowideł z fajum.
w odkrytym basenie znaleziono także liczne malowidła o tematyce erotycznej, które papież uznał za niestosowne dla dzieci. zresztą malowidła, akty i tematyka miłosna były dość częstym motywem malowideł ściennych w pompejach, chociażby te znajdujące się na omownym domu publicznym.
malarstwo w pompejach wykonywano techniką fresco. zachowały się one do XVIII doskonale dzięki pokrywającymi je warstwami popiołu wulkanicznego, ochraniającego od wody i powietrzna. jednak wraz z odkopaniem pompejów i wielką falą turystów oraz niekończącymi się badaniami i wykopaliskami w tym miejscu od dawna mówi się o niszczeniu tych niesamowitych zabytków. czy tak jak w przypadku malowideł naskalnych w lascaux zbyt nadgorliwa ciekawość człowieka doprowadzi do zniszczenia dorobku ludzkiej kultury i uniemożliwi następnym pokoleniom cieszenia się tymi dziełami poprzez zobaczenie ich na własne oczy?