secesja łódzka

było o secesji krakowskiej, teraz przyszedł czas na łódź, jedyne polskie miasto, które dostąpiło zaszczytu przyłączenia do sieci miast secesyjnych. z historycznego punktu widzenia charakter łódzkiej zabudowy nie powinien dziwić, bowiem rozwój tego miasta przypada na koniec XIX wieku, co związane było z rewolucją przemysłową, która przyciągnęła do miasta wielu bogatych przedsiębiorców, głównie niemców, a wraz z nimi nowy styl - secesję, jej estetykę i innowacje. architektura i zdobienia secesyjne przeniknęły na tereny ziem polskich około 1900 roku, był to zatem już dojrzalszy okres secesji. warto jednak podkreślić, że w wielu polskich miastach, także w łodzi, styl ten ograniczył się do dekoracji stojących już budynków (głównie eklektycznych) i rzemiosła, niewiele było przypadków wpływu secesji na kształtowanie brył, bowiem głównie przebudowywano, a nie stawiano nowych budynków.

cechy secesji łódzkiej

• czerpanie z eklektyzmu i historycyzmu - widoczne elementy gotyku, baroku, rokoka
• stosowanie linii (początkowo płynna, rozedrgana i rozczłonkowana, z czasem delikatniejsza)
• duże, podłużne okna - szyby zamknięte w metalowe okucia
• witraże w oknach
• profilowane, spłaszczone łuki, delikatne sploty
• zdobienia: wole oczka, perełkowania, liście laurowe często przewiązywane wstęgami
• stylizowane motywy roślinne: lilie, maki, storczyki, słoneczniki, chryzantemy, kasztanowce, jabłonie, owoce granatów
• motywy zwierzęce: łabędzie, pawie, ważki, motyle
• asymetria
• barwy: żółć, fiolet, złoto, błękit, biel
• stosowanie wykuszów, ryzalitów

secesyjne piękno łodzi można podziwiać głównie w centrum miasta, które było zamieszkiwane przez najbogatszych łodzian stawiających tu kamienice czynszowe, wille i pałace, budynki użyteczności publicznej. nawet fabryki miały cechy secesji, dlatego dzisiaj stanowią zabytkową część miasta, tak jak chociażby słynna manufaktura. obiekty secesyjne można podziwiać przy ulicy wólczańskiej, kościuszki, gdańskiej, ogrodowej, jaracza, tuwina czy narudowicza, jednak najsłynniejszą pozostaje ulica piotrkowska, symbol łodzi. na przełomie XIX i XX wieku zbudowano przy niej setki kamienic i dziesiątki pałaców, co działo efekt unikatowy na skalę europejską.

nazwa ulicy bierze się od jej początkowej funkcji - stanowiła trakt łączący piotrków trybunalski ze zgierzem, potem połączyła stare miasto z nowo powstałą na początku XIX stulecia przemysłową osadą sukienniczą o nazwie nowe miasto oraz osadą łódka, utworzoną dla producentów wyrobów z lnu i bawełny. obecnie łączy południową i północną część miasta 4,2 kilometrowym szlakiem handlowo-turystycznym, pokonanie którego może być świetną lekcją historii i ucztą dla oczu lubujących się w secesji.

kamienica pod kasztanami piotrkowska 43

właściciel: Oszer (Oskar) Kohn, prezes Widzewskiej Manufaktury
rok: 1902
autor: Gustaw Landau-Gutenteger

Gustaw Landau-Gutenteger, Kamienica Kohna, 1902

uważana za pierwszą secesyjną budowlę łódzką, powstała w latach 1901-1902 w wyniku przebudowy stojącego w tym miejscu budynku z lat 70. XIX wieku, w którym właściciel, oskar kohn prowadziłskład towarów wełnianych. gustaw kandau-gutenteger, który zajął się przebudową tworząc jedno z najbardziej udanych dzieł secesyjnych w kraju. świadczy o tym bogactwo form roślinnych kunsztownie nałożonych na jasne boniowane tło elewacji. widać tutaj stylizowane kwiaty, dynamicznie wijące
się łodygi, pęki liści, a nawet drzewa laurowe będące obramieniem okien i przejazdu bramnego.
wbrew założeniom nurtu całość została zakomponowana symetrycznie. jej piony podkreślono przy pomocy trzech płaskich ryzalitów – dwóch umieszczonych po bokach i środkowego, który został podwyższony ponad linię ściany szczytowej i zwieńczony trójdzielnym oknem oplecionym bujną roślinnością, która znajduje ujście w kuli wieńczącej kopułę, przypominając wiedeński budynek secesji. 

kamienica pod gutenbergiem piotrkowska 86

właściciel: Jan Petersilge wydawca pierwszej łódzkiej gazety „Łódzkie Ogłoszenia"
rok: 1896
autor: Kazimierz Pomian-Sokołowski i Franciszek Chełmiński

Kazimierz Pomian-Sokołowski i Franciszek Chełmiński, Kamienica pod Gutenbergiem, 1896

czteropiętrowy dom zbudował redaktor pierwszej łódzkiej gazety, stąd fasada jego kamienicy nosi wizerunki osób zasłużonych dla rozwoju sztuki drukarskiej od albrechta dürera do louisa gaguerre (twórcy fotografii). nad wszystkimi innymi króluje umieszczony w niszy wykusza posąg jana gutenberga, któremu kamienica zawdzięcza swoją zwyczajową nazwę. budynek zalicza się do secesyjnych, ale ma on w sobie dużo elementów gotyckich i renesansu niemieckiego, dlatego budynek ma eklektyczną elewację, bardzo bogato ornamentowaną: liście, kwiaty, amorki. na parterze kamienicy mieściła się restauracja „louvre”, którą często odwiedzał julian tuwim.

dom handlowy piotrkowska 100a

właściciel: Hugo Smechel i Julian Rosner, właściciele Domu Handlowego
rok wzniesienia: 1909

pierwotnie w tym miejscu znajdowała się siedziba zgromadzenia majstrów tkackich, wybudowana w 1839 roku. nowy gmach wybudowany został na części parceli wydzierżawionej na 10 lat od zgromadzenia przez kupców, którzy otworzyli tu "magazyn z ubraniami" - najmodniejszy wówczas sklep z konfekcją damską i męską. był to typowo secesyjny budynek; parter stanowiła wielka przeszklona witryna, okno o miękkim koszowym łuku zajmujące całą szerokość fasady. podobne można zobaczyć na przykład w berlinie, a w polsce we wrocławiu. pięknie prezentuje się także dekoracja sztukateryjna: są to wstęgowate elementy przypominające łodygi i liście roślin, lecz nienaśladujące żadnego konkretnego gatunku. podobna dekoracja
zdobi najwyższe piętro budynku, gdzie umieszczone jest także godło kupców – „kaduceusz”, symbol boga handlu hermesa. w latach 20. XX wieku mieściła się tutaj restauracja esplanada.

kamienica schichtów piotrkowska 128

właściciel: Alwina i Gustaw Schichtowie
rok: 1904 - 1905
autor: Gustaw Landau-Gutenteger

Gustaw Landau-Gutenteger, Kamienica Schichtów, 1905

trzypiętrowa kamienica wybudowana w stylu nawiązującym do secesji wiedeńskiej - widać tu niewielką asymetrię w części parterowej, miękkie łuki okien, linie faliste smukłe, ale zarazem dynamiczne, motywy geometryczne, roślinne (słoneczniki, magnolie, liście laurowe) i zwierzęce (głowy lwów), maski kobiety - bogini i satyry wieńczące trójdzielne okna lukarn szczytowych w dachu. część fasady pokryto żłobkowanym tynkiem. budynek miał charakter handlowo-mieszkalny, mieszkał tu sam architekt.

pałac juliusza kindermanna piotrkowska 137/139

właściciel: Juliusz Kindermann, fabrykant (bawełna)
rok wzniesienia: 1906
autor: Gustaw Landau-Gutenteger, Karl Seidl

Gustaw Landau-Gutenteger, Karl Seidl, Pałac Kindermanna, 1906

założenie architektoniczne należące do typu pałacu miejskiego zostało wybudowane przez juliusza kindermana, fabrykanta pochodzenia niemieckiego, który założył w łodzi przedsiębiorstwo bawełniane. jego rezydencja, zaprojektowana przez wiedeńskiego architekta karla seidela z pomocą łódzkiego mistrza secesji gustawa landau-gutentegera, ma ślady nawiązań do włoskiego renesansu, a szczególnie pałaców florenckich. zewnętrzny wygląd pałacu nie jest zatem typowo secesyjny, chociaż drobne dekoracje i zastosowanie asymetrycznego wykuszu z oknem palladiańskim nadają mu fantazyjnej estetyki nurtu.
całość elewacji zwieńczona jest gzymsem kordonowym, poniżej którego biegnie mozaikowy fryz z alegorycznym przedstawieniem zbiorów bawełny oraz dalszych etapy pracy nad jej przetwarzaniem; wśród postaci można zauważyć samego właściciela budynku. mozaika - hołd łódzkiemu przemysłowi tekstylnemu - pochodzi z 1909 roku i została wykonana przez wenecką firmę według projektu hansa schrama. 

* przed pałacem usytuowany jest „kufer reymonta” kolejny pomnik „galerii wielkich łodzian” autorstwa marcela szytenchelma, przedstawiający siedzącego na kufrze podróżnym noblistę władysława stanisława reymonta, czyniącego zapiski z niewielkim notatniku.

To największą Łodzi troską, 

aby Łódź całą – zmieścić na Piotrkowską.

secesyjna łódź wbrew marzeniom jana sztaudyngera nie musi jednak kończyć się na piotrkowskiej. warto jeszcze przyjrzeć się dwóm obiektom przy sąsiadującej ulicy wólczańskiej, która może poszczycić się podobną długością i równie interesującymi budynkami.

willa leopolda rudolfa kindermanna wólczańska 31/33

właściciel: Leopold Rudolf Kindermann
rok: 1903
autor: Gustaw Landau-Gutenteger

Gustaw Landau-Gutenteger, Willa pod Jabłoniami, 1903

znana też jako willa pod jabłoniami, jest ona uznawana za jeden z najpiękniejszych przykładów europejskiej architektury secesyjnej. o jej wyjątkowości stanowi fakt, iż spełnia niemal wszystkie założenia stylu z przełomu XIX i XX wieku. willa stoi bokiem, a nie frontem do miasta. takie położenie ułatwiało umiejscowienie jej na niewielkiej działce, ściśle przylegającej do ruchliwej ulicy, ale też zgodne było z założeniem projektanta. architektura willi miała nawiązywać do modelu angielskiej rezydencji wiejskiej, a te właśnie stoją zwykle frontem do ogrodu. elewacja budynku bogato zdobiona jest elementami roślinnymi. pięknym elementem budowli jest jej portyk w kształcie jabłoni.
wnętrze zdobione są dekoracją stiukową i polichromiami z motywem liści kasztanowca, kwiatów róży, jabłoni i maków .pod sufitem "wyrastają" ukorzenione krzewy pnących róż - pomiędzy którymi kępy kwitnących irysów - wiją się przez cały sufit i splatają się w środku w dekoracyjny wieniec z liści i kwiatów róży. w holu oraz w salonie znajdują się witraże. okna mają różne kształty, nie ma dwóch identycznych, niektóre osłonięte są ozdobnymi, falistymi kratami.

willa juliusza langego wólczańska 51

właściciel: Juliusz Lange
rok: 1902
autor: Franciszek Chełmiński

Franciszek Chełmiński, Willa Juliusza Langego, 1902

był to budynek mieszkalny właściciela. budynek dwukondygnacyjny o nieregularnej bryle, z pierwszą kondygnacją boniowaną, drugą z reprezentacyjnym wykuszem i balkonem oraz trójdzielnym oknem z pełnym łukiem. pod szczytem i na wysokości balkonu znajduje się płaska, lekko zgeometryzowana secesyjna dekoracja roślinna. ponad szczytem dodano gotyckie sterczyny (=pinakle), dwie o delikatnej dekoracji roślinnej. tea neoromantyczna rezydencja przypomina bardziej bajkowy zamek niż mieszkanie poważanego przedsiębiorcy łódzkiego.

to tylko wycinek secesyjnej łodzi. warto będzie jeszcze niejednokrotnie zatrzymać się w tym wyjątkowym mieście mieszczącym muzeum secesji oraz muzeum sztuki z dziełami artystów polskich XX wieku.