wassily kandinsky i abstrakcjonizm

"sztuka abstrakcyjna umieszcza nowy świat,
 który pozornie nie ma nic wspólnego
z rzeczywistością, obok świata realnego"

właściwie nazywał się wassilij kandinski, urodził się w roku 1866 w moskwie, ale właściwie nic oprócz studiów (a nawet i one, bo mimo sukcesów na prawie i ekonomii uciekał do malowania) nie zdołało go tam utrzymać, a potrzeba poznawania najnowszych trendów w sztuce wygnała go na zachód. już w wieku 30 lat przeprowadził się do monachium i uczył się malarstwa na tamtejszej akademii sztuk pięknych. tam opublikował swoją rozprawę o duchowości i sztuce, w którym postulował zasadę konieczności wewnętrznej malowania i tworzenia bez granic powtarzając modernistyczne przekonanie o "sztuce dla sztuki" i wszechmogącemu artyście. mówił on też o korelacji muzyki i barw; według niego każda barwa miała swój odpowiednik w dźwiękach muzyki, co także ma swoje źródło w XIX-wiecznej synestezji, wedle której ważną rolę odgrywają zmysły, z których każdy oddziałuje na różne barwy inaczej. rok, wcześniej, bo w roku 1911 stał się członkiem-współzałożycielem grupy der blaue reiter, której nazwa pochodziła od obrazu kandinskiego namalowanego w 1909 roku. była to jednak jeszcze twórczość ekspresjonistyczna.

Wassily Kandinsky, Lyrical, 1911

po rewolucji październikowej, przed którą na krótko wrócił do ojczyzny, wrócił do niemiec i właśnie dzięki temu okresowi uważamy go dziś za wielkiego malarza. od 1922 był profesorem szkoły bauhaus, mniej więcej w tym czasie stawał się także pionierem sztuki abstrakcyjnej. można powiedzieć, że kandinsky jest twórcą malarstwa nieprzedstawiającego, bowiem w swych obrazach budował skomplikowane kompozycje z samych ledwo rozpoznawalnych obiektów. jego pierwsza akwarela abstrakcyjna z 1910 roku była w istocie pierwszą pracą abstrakcyjną w europie.

Wassily Kandinsky, Pierwsza akwarela abstrakcyjna, 1910

kandinsky określał swoją sztukę jako abstrakcjonizm liryczny. i faktycznie, jego twórczość różni się tym od późniejszych abstrakcjonizmów pogodną kolorystyką i swobodnymi kompozycjami składającymi się z linii prostych, krzywych, plam barwnych, figur geometrycznych, tzw. pochylonych siatek, a także fantazyjnych form uważanych za wyobrażenie mikroskopijnych organizmów morskich, które kandinski podziwiał podczas wycieczek do normandii, kiedy przeprowadził się do francji, by tam spędzić resztę swojego życia.

Wassily Kandinsky, Kompozycja VIII, 1923

sztuka abstrakcyjna - dzieła malarstwa, grafiki, rzeźby, które opuszczają świat przedstawień przedmiotowych i rezygnują w zasadzie z naśladowania natury. choć słowo "abstrakcyjna" nie jest pełnym i trafnym określeniem tej nowej sztuki, bowiem już wcześniej artyści rezygnowali z klasycznego mimesis, stało się ono oficjalnym określeniem nowego nurtu. mimo to jego przedstawiciele woleli operować przymiotnikami "bezprzedmiotowa", "nieprzedstawiająca", "afiguralna". warto jednak rozróżnić sztukę abstrakcyjną na nurty i kierunki, które były związane ściśle z ich twórcami: neoplastycyzm (piet mondrian), suprematyzm (kazimierz malewicz), łuczyzm/ rajonizm (michaiła łarionow), oraz o wiele późniejsze: informel (jackson pollock), taszyzm (sam francis), op-art i minimal art.

choć z definicji abstrakcjonizm miał niczego nie przedstawiać, sztuka kandinskiego nie była (tak jak w późniejszym action-painting i twórczości pollocka) wynikiem przypadkowych pociągnięć pędzla. w dziesięciu kompozycjach malowanych w latach 1910 - 1939 widać jednak odniesienia biblijne, które miały być wyrazem "poszukiwania przed kandinskiego potwierdzenia konieczności przebudzenia w sztuce, tak samo jak w społeczeństwie." nawiązania do motywu potopu, zmartwychwstania czy sądu ostatecznego nie są pokazane wprost, poprzez narrację, ale przez "wznoszenie i opadanie wszechświata, w którym rozpoznawalne obiekty są niemal całkowicie ogarnięte przez jakąś większą siłę".

dla przykładu kompozycja VII z 1913 roku jest drobiazgowo skomponowana liniami krzywymi po przekątnej. silny skos w kierunku prawego górnego rogu ma powodować wrażenie pęknięcia między lewą a prawą stroną obrazu. energiczne, falujące, wręcz poszarpane linie kłębiące się chaotycznie w centrum obrazu oraz "rozpychające się" plamy barwne mają ukazać epokę załamania się struktur i chaos. ten apokaliptyczny obraz katastrofy jest jednak złagodzony formami po prawej stronie, które są zdecydowanie spokojniejsze - ta część ma sugerować rajski ogród. mimo afiguracji płótna warto doszukać się delikatnie zarysowanej sylwetki błękitnego jeźdźca w prawym rogu, który sunąć w kierunku poza ramami obrazu ma symbolizować nadzieję na odnowę. co niebywałe, w wielu szkicach do tego i innych płócien doszukano się postaci aniołów dmących w trąby i innych form nawiązujących do tradycyjnych drzeworytów rosyjskich.

kandinski często stosował te same rozwiązania w swoich obrazach:

1. kolor: malarz miał swoistą symbolikę barw kolorów, bowiem jak pisał w swojej rozprawie barwy odpowiadały różnym dźwiękom muzyki (kandinski inspirował się głównie operami wagnera) oraz były różnie odbierane przez zmysły. w obrazach malarza dominują jednak barwy ciepłe (sugerujące ogień, duchową wibrację, krew i ból oraz elementy muzyczne) oraz ciemne, czarne kreski.

2. kreska: często przecinają się; na kompozycji VII widoczna jest "drabinka", która może być odczytywana jako aluzja do klawiszy fortepianu lub notacji muzycznej. drabina także wedle tradycji ikonografii może symbolizować ścieżkę pełną przeszkód, po których trzeba się wspinać ku zbawieniu.

3. kierunki linii: dla kandinskiego ważny był kierunek linii. linie pionowe oznaczane są jako ciepłe i pozytywne, poziome zaś zimne i negatywne

4. kąty: u kandinskiego kąty ostre tak jakby dla złagodzenia były ciepła i żółte, bowiem kojarzyły się mu z kątami występującymi w naturze, np. w konarach drzew. natomiast kąty proste były zimne, bo związane ze sztucznymi tworami rąk ludzkich, dlatego malowane czerwienią.

źródło: sztuka. ilustrowany przewodnik, wydawnictwo arkady

Wassily Kandinsky, Kompozycja VII, 1913

następcy kandinskiego:→ cy twombly

jego twórczość najwidoczniej pokazuje spuściznę pomysłów kandinskiego w sztuce powojennej.

jego obrazy jednak nawiązywały (głównie tytułami) do tematyki mitologicznej. płótna bliskie są stylowi graffiti i dziecięcych "bohomazów", szczególnie poprzez inspiracje surrealizmem, umieszczanie na swoich obrazach napisów, cyfr, symboli. artysta zmarł 5 lipca 2011 roku.

Cy Twombly, 1961