mówimy: sztuka współczesna. ale właściwie co mamy na myśli? współczesna, czyli dzisiejsza. jednak trudno mówić o sztuce dzisiejszej pod kątem historii sztuki - historia sztuki zajmuje się raczej tym, co już przeszło do historii, a raczej tym, co zostało w niej zapisane. dlatego dla mnie sztuką współczesną będą raczej kierunki rozwinięte w II połowie XX wieku, a to dlatego, że nawet jeśli ich przedstawiciele jeszcze żyją, to odcisnęły one wielkie piętno na sztuce w ogóle i już zdążyły - mimo że miały być odkrywcze, świeże i nowe - stać się dla nas historią, mimo że w jakimś stopniu kontynuowaną przez artystów kolejnych pokoleń.
nie jest chyba zagadką fakt, że ramy czasowe sztuki współczesnej wiążą się ściśle z wybuchem II wojny światowej. w jej trakcie, a także po jej zakończeniu, wielu artystów zdecydowało się lub było zmuszonych do ucieczki, przeprowadzki w miejsca bezpieczniejsze, do jakich z pewnością należały stany zjednoczone. ta masowa emigracja ze zniszczonego starego kontynentu na nowy "wspaniały" świat zadecydowała o zdetronizowaniu europy - ojczyzny sztuki i matki najznakomitszych artystów i oddaniu roli kreatorski nowych kierunków ameryce północnej. nie będą jednak przedstawicielami nowych szkół i ugrupowań wyłącznie europejczycy; od lat 50. XX wieku to amerykanie staną się prorokami sztuki współczesnej, a w kolejnych dekadach, praktycznie do dziś, kiedy europa ma się już całkiem dobrze, okaże się, że amerykanie nie muszą przyjeżdżać do paryża, londynu, dawnych stolic sztuki, by poznać nowinki i naśladować je, natomiast cały świat zjeżdża się do stanów zjednoczonych, nowej mekki artystów.
w ten sposób zawiązała się szkoła nowojorska, pierwszy ruch stawiający nowy jork w centrum świata sztuki. powstał on oczywiście pod wpływem artystów europejskich osiedlających się w w tym mieście, m.in. duchampa, mondriana, ernsta czy chagalla, ale najważniejsze nazwiska związane ze szkołą nowojorską to nazwiska amerykanów.
jackson pollock (informel)
drugą nazwą szkoły nowojorskiej jest ekspresjonizm abstrakcyjny, czyli jak mogłoby się wydawać połączenie dwóch kierunków zrodzonych w I połowie XX wieku w europie. ale nowa szkoła nie czerpie tylko z tych dwóch tendencji; tak naprawdę jest odbiciem całej awangardy europejskiej, kubizmu, futuryzmu, a przede wszystkim surrealizmu, bowiem cechuje ją odrzucenie klasycznego, dającego się pojąć rozumem wzorca sztuki na rzecz spontanicznego, pełnego emocji i uczuć gestu, gdzie ważniejszym od samego dzieła sztuki staje się akt jego tworzenia. to właśnie z jacksonem pollockiem trzeba wiązać pojęcie malarstwa gestu - action painting, czyli opierającego się na niekontrolowanym polewaniu, pryskaniu farbą bezpośrednio z puszki lub patykiem/ pędzlem na płótno, nierzadko z dodatkami innych materiałów, np. piasku. często dla nazwania tej techniki używa się pojęcia dripping, czyli chlapania, lania farby, lub szerszego pojęcia informel, określającego ogół tendencji odstępowania od sztuki figuralnej na rzecz malarstwa gestu.
jacksonowi pollockowi należy zawdzięczać nie tylko nowe spojrzenie na pracę artysty - dawne wystudiowane rysunki, kosztowne materiały zastąpione farbą przemysłową i kreatywnością, ale także uwolnienie malarstwa ze sztywnych ram blejtra1947mu. ponieważ skutkiem jego pracy twórczej były duże płótna rozkładane na podłodze jego pracowni, a każdy fragment powstawał w wyniku tego samego procesu, każdy fragment stawał się tak samo ważny (all-over) i każdy mógł po wycięciu stać się odrębnym dziełem sztuki.
Jackson Pollock, Nr 1: Lawendowa Mgła, 1948
Jackson Pollock, Jesienny rytm, 1950
mark rothko (color-field painting)
drugim obliczem szkoły nowojorskiej było malarstwo mniej agresywne, spokojniejsze, wręcz: kontemplacyjne. polegało ono na zamalowywaniu płótna dużymi plamami barwnymi (color-fields) w celu uzyskania harmonijnej kompozycji. twórczość najznakomitszego przedstawiciela nurtu, marka rothko, zakrawa o abstrakcję, ale w pojęciu zupełnie innym niż abstrakcjonizm kandynskiego czy pollocka. gdy tam dominowały linie układające się w nieoczekiwane konfiguracje, u rotko dominuje kompozycja figur geometrycznych: prostokątów. nie są to jednak figury o ostrych krawędziach, a rozmyte plamy utrzymane w ciepłej gamie barwnej, których oglądanie ma cechy metafizyczne. dowodem tej "sakralności" dzieł rothki może być cykl 18 dzieł z budynku uniwersyteckiego w houston, teksas, nazywanej obecnie kaplicą rothko. dzięki dziełom malarza niewielki budynek należący do uniwersytetu katolickiego stał się świątynią ekumeniczną; poza płótnami w miejscu tym nie znajdują się żadne symbole religijne, a prosta architektura i ustawione niczym w kromlechu obrazy pozwalają na skupienie i modlitwę, nie ważne do kogo adresowaną.
Mark Rothko, No. 14, 1960
Mark Rothko, Rothko Chapel, 1964
gdy jackson pollock i mark rothko (obaj tragicznie zmarli), wyznaczali granice nowej sztuki, stawiając na piedestale abstrakcjonizm, w tym samym czasie dochodziła do stanów zjednoczonych moda na coś zupełnie innego, co wkrótce pochłonie całą sztukę lat 60. i 70. ameryki. choć kierunek ten kojarzony jest przede wszystkim z usa, i słusznie, bo tam miał najlepsze warunki by się rozwinąć, powstał w wielkiej brytanii, która otrząsnąwszy się po wojnie weszła w okres prosperity. a to właśnie wynikające z faktu bogacącego się społeczeństwa konsumpcja i rozwój reklamy stały się inspiracją dla twórców pop-artu, czyli sztuki popularnej. tę inspirację widać bardzo dobrze na pracy richarda hamiltona, uważanej za pierwsze dzieło pop-artu. kolaż przedstawia wycinki z gazet i reklam tworzące mieszkanie nowoczesnych zamożnych - widzimy symbole życia na wysokim poziomie: telewizor, odkurzacz, gramofon, konserwę, a także lansowane przez media trendy: plakaty filmowe, a przede wszystkim kanony piękna: umięśnionego mężczyznę i zgrabną, roznegliżowaną pin-up girl.
Richard Hamilton, Co właściwie sprawia, że dzisiejsze mieszkania są tak odmienne, tak pociągające? (Just What Is It that Makes Today's Homes So Different, So Appealing?), 1956
robert rauschenberg (pop-art)
do najwybitniejszych przedstawicieli amerykańskiego pop-artu należy robert rauschenberg, który jako jeden z pierwszych odszedł od dominującego w sztuce ekspresjonizmu abstrakcyjnego i zainteresował się brytyjskim pop-artem. jego prace to czerpanie z tradycji - szokuje niemal jak dadaiści i duchamp, wykorzystuje kubistyczną technikę kolażu, ale także sięga do malarstwa klasycznego, jak w dziele odaliska z 1955 roku, gdzie mamy do czynienia z widoczną redakcją tematu charakterystycznego dla twórczości ingresa. dzieło rauschenberga to environment (= instalacja mająca na celu zorganizowanie przestrzeni za pomocą przedmiotów, również tych codziennego użytku, a także mediów typowych dla sztuki: obrazu, rzeźby, video, dźwięku). kompozycję tworzą elementy logicznie niepasujące do siebie (co przywołuje estetykę surrealizmu), a są to: kurczak, obraz z kolażem, na którym można dostrzec akt kobiecy i poduszka. podobna "satyra" malarstwa dawnego to dzieło nawiązujące do obrazu prerafaelity williama holmana hunt kozioł ofiarny, gdzie tytułowe zwierze uwięzione jest w oponie samochodowej i stoi na platformie dekorowanej kolażem. znaczenia dzieł rauschenberga doszukiwano się między innymi w psychoanalizie zygmunta freuda, jednak często jednej właściwej interpretacji po prostu nie ma.widoczne - i chyba najważniejsze - jest czerpanie z tradycji sztuki i filtrowanie jej przez współczesność z jej sytuacją ekonomiczno-społeczno-polityczną.
Robert Rauschenberg, Odaliska, 1955
Robert Rauschenberg, Monogram, 1955
andy warhol (pop-art)
nie sposób jednak pominąć twórczości osoby, która miała największy wpływ na rozwój pop-artu, stając się jednocześnie jego ikoną i symbolem, choć często wykorzystującej owe ikony i symbole w swojej sztuce. andy warhol, pochodzący podobnie jak rothko z europy, ale całe swoje życie artystyczne zakotwiczając w ameryce, uchodzi za tego, który najlepiej zrozumiał istotę pop-artu. z tysiąca jego prac przebija się przede wszystkim upodobanie do skandalu i zaszokowania; korzystanie z takich elementów życia publicznego, które jeszcze przed uwiecznieniem, ale przede wszystkim dzięki niemu, stały się istotnym zilustrowaniem obecnych czasów. charakterystyczna multiplikacja motywów uzyskana za pomocą serigrafii (= techniki drukarskiej wykorzystującej syntetyczne sito oraz farby akrylowe i substancje nieprzepuszczające owe farby do tworzenia szablonu) jest typową dla warhola formą wypowiedzi. i chodź jednak mamy przed oczami rozmaite dzieła warhola, warto zastanowić się nad ich sensem. często przewijające się symbole dolaru to przecież zwrócenie uwagi na władzę pieniądza, tak istotną dla konsumpcjonizmu i kapitalizmu. krzesło elektryczne jest niemym zabraniem głosu w dyskusji o tę formę kary śmierci i zwróceniem uwagi na istotne zignorowanie problemu (każdy chciał mieć kopię grafiki na ścianie swojego domu, ale czy konotacja krzesła elektrycznego czyniła z obrazu miłą dekorację ściany?). najczęściej jednak artysta sięga do świata celebrytów, twarzy rozpoznawalnych na całym świecie. nie są to jednak przypadkowe zdjęcia; zmultiplikowana jackie kennedy to zdjęcie towarzyszące artykułom zaraz po zamordowaniu jej męża, natomiast najsłynniejsza marylin monroe to wizerunek, który pojawił się niemal we wszystkich amerykańskich gazetach po samobójstwie gwiazdy. twórczość warhola nie jest zatem bezmyślnym kopiowaniem z życia codziennego, jest raczej czymś w rodzaju moralitetu, próbą zatrzymania się w pędzącym świecie i rozmyślania. na koniec wieczna już puszka zupy campbell jest zwróceniem uwagi na bogacące się społeczeństwo - warhol wyznał, że w dzieciństwie zupa ta była niemal gwiazdkowym prezentem, rzadkim rarytasem, który mama dawała mu w nietypowych sytuacjach, np. w chorobie. znaczenie dzieł artysty oraz otwarta przez niego fabryka są ilustracją jego opinii o konsumpcji i kapitalizmie - wszystko jest kruche, niepewne, a to co najważniejsze i tak nie jest do kupienia.
Andy Warhol, Jackie
edward hopper (realizm)
ważną postacią na scenie amerykańskiej sztuki współczesnej był edward hopper, którego - podobnie jak przedstawicieli pop-artu, interesowała rzeczywistość otaczająca artystę. jednak w przeciwieństwie do nich hopper nie skupiał się na cechach i skutkach kultury popularnej z jej wadami i zaletami, ale raczej - stawiając sobie za wzór europejskich mistrzów: rembrandta, courbeta czy degasa, przedstawienie otoczenia takim, jakie jest, bez fajerwerków i skandali, a także bez większego zaangażowania ideologicznego. jego dzieła to po prostu wierne odwzorowanie amerykańskich uliczek, życia ludzi - pełnego samotności, zadumy, zwyczajności, próby zabicia czasu. hopper również interesuje się socjologicznym podejściem do malarstwa, ale robi to właśnie w sposób ambiwalentny - portretuje ludzi i miejsca we właściwych im okolicznościach. jednocześnie to realistyczne przedstawienie nadaje owym przedmiotom uniwersalizmu, niemal metafizycznego charakteru; wszystko bowiem jest zawieszone w nieokreślonej przestrzeni, gdzie czas się zatrzymał i nie było nic przed, ani nie ma nic po. przykładem może być obraz przedstawiający knajpę w nocy, gdzie upływ czasu jest obojętny ludziom, który próbują zabić nudę, bo nie mają gdzie się w tym cichym, uśpionym mieście podziać.
Edward Hopper, Ćmy barowe, 1942
jednak sztuka współczesna próbuje spojrzeć na rzeczywistość na nowo. stąd dwa główne kierunki podejmujące temat rzeczywistości, jednak ujmując je w nowe formy. są to próby spojrzenia na świat poprzez nowe media, przede wszystkim fotografię. artyści nurtów realistycznych starają się jakby odpowiedzieć sobie na pytanie - czym jest właściwa percepcja otaczającego nas świata? czy nasze postrzeganie nie jest subiektywne? a jeśli tak, to co sprawi, aby stało się bliższe prawdy? owe pytania przywołują oczywiście problemy i założenia sztuki najnowszej, od impresjonistów począwszy, przez kubistów aż po futurystów.
richard estes (hiperrealizm)
bardzo ciekawe to tematu przedstawienia rzeczywistości podeszli hiperrealiści (fotorealiści), którzy dążyli do jak największej szczegółowości i precyzji w odmalowaniu otoczenia. odnosząc się do stworzonej przez impresjonistów, a wypracowanej przez ich następców, neoimpresjonistów techniki pointylizmu (= nakładania farb drobnymi punktami, dzięki której obraz widziany z bliska jest niemal nieczytelny, zaś z daleka objawiał że coś takiego jak kontur w naturze nie istnieje), hiperrealiści przedstawiali obrazy życia codziennego: witryny sklepowe, ulice, stacje benzynowe, za pomocą odmalowania rzuconego z projektora na płótno zdjęcia. choć często oskarżano hiperrealistów o odtwórczość i nic wspólnego z malarstwem, ceni się ich za maestrię techniczną - efekty bliskie są holenderskim małym mistrzom, powierzchnia płótna jest idealnie płaska, a obraz naprawdę nierzadko można pomylić ze zdjęciem.
Richard Estes, Central savings, 1975
duane hanson (rzeźba hiperrealistyczna)
odpowiednikiem hiperrealizmu w rzeźbie są prace duane hansona, artysty wykorzystującego nowe materiały rzeźbiarskie: poliester, włókno szklane, winyl i brąz. podobnie jak przedstawiciele pop-artu jego zainteresowanie budzą scenki z hipermarketów przedstawiające ludzi jako ofiary konsumpcjonizmu. jednak niezależnie od tematu głównym tematem prac hansona jest człowiek - dzięki zastosowaniu materiałów podobnych do naturalnych rzeźbiarz uzyskuje efekt bliski rzeczywistemu - postaci mają prawdziwe włosy i ubrania, a ich skóra do złudzenia przypomina prawdziwą, dzięki temu zdjęcia rzeźb pozwalają na pomylenie ich ze zdjęciami prawdziwych ludzi. często przedstawienia te mają charakter satyryczny; widzimy ludzi grubych, brzydkich, zaniedbanych, można powiedzieć przekornie - współczesnych amerykanów.
Duane Hanson, Supermarket Lady, 1969-70
niki de saint-phalle (nowy realizm)
w pewnej opozycji do hiperrealizmu, ale bliski estetycznie pop-artowi jest ruch nowego realizmu, który skupia się nie na rzeczywistości w sposób kompleksowy, ale na jej elementach indywidualnie. ruch powstał w latach 60. we francji, którego najpopularniejszą przedstawicielką jest niki de saint-phalle, rzeźbiarka interesująca się kobiecością - jej kształtem, funkcją i miejscem w kulturze, społeczeństwie. największą sławę przyniosły jej instalacje realizowane ze szwajcarskim artystą jeanem tinguely. duże formy rzeźbiarskie tworzone z poliestru, a przypominające nieco dzieła z paper-mâche, to kolorowe, radosne figury o zdeformowanych kształtach. najciekawsze, kobiecokształtne noszą miano naña.
Niki de Saint-Phalle, Jean Tinguly, Fontanna Strawińskiego
do artystów nowego realizmu należy także zaliczyć césara baldacciniego, rzeźbiarza interesującego się w sposób pop-artowy elementami wyprodukowanymi przez maszynę i ich zniszczeniem. charakterystyczne są jego kompresje, czyli zmiażdżone samochody tworzące kolorowe formy przestrzenne. cezar jest też twórcą odlewu swojego kciuka powiększonego do nierzeczywistych rozmiarów, bo przywodzi na myśl eskalację detali charakterystyczną dla twórczości claesa oldenburga.
César, Kompresje
do nurtu nowego realizmu należy także arman, artysta tworzący instalacje złożone z elementów życia codziennego, zużytych przedmiotów, śmieci, robiąc akumulacje (= zbiór takich samych elementów ułożonych w jednej gablocie).
Arman, A ma jolie, 1982
trzeba zauważyć, że sztuka ta nie opiera się już na talencie i umiejętności artysty. okazuje się, że najważniejszy jest pomysł i wybór przedmiotu, który staje się dziełem sztuki, o czym mówił już marcel duchamp. sztukę II połowy XX wieku niejednokrotnie nazywa się sztuką pomysłu, sztuką konceptualną. jednak historia sztuki wyodrębniła grupę artystów, których dokonania są wyjątkowym wykorzystaniem konceptu. nurt ten, odnoszący się do przedstawicieli ostatnich dekad XX wieku nazywa się konceptualizmem. do przedstawicieli konceptualizmu należą między innymi członkowie bauhausu oraz joseph beuys. za pierwsze dzieło konceptualizmu uważa się instalację josepha kosutha jedno i trzy krzesła, która stara się pobudzić do myślenia nad tym, czym właściwie jest krzesło? czy jest to fizyczne krzesło zbite przez stolarza, jego zdjęcie zrobione przez fotografa czy może definicja krzesła napisana w słowniku? właśnie taki jest konceptualizm - liczy się pomysł, zwrócenie na coś uwagi i zadziwiające efekty.
Joseph Kosuth, Jedno i trzy krzesła, 1965
jednak sztuka poszła jeszcze dalej; pomysł przerodził się także w nietypową formę przedstawienia i nadanie sztuce nowej funkcji - "ogłupiania" widza. nie jest oczywiście celem artysty wyśmianie odbiorcy, ale po prostu wykorzystanie umiejętności i wiedzy optycznej do uzyskania efektów dotąd nie wykorzystywanych w sztuce. widzieliśmy to w obrazach i rzeźbach hiperrealistycznych, ale największy rozwój przypadł na sztukę op-artu, czyli sztuki optycznej.
victor vasarely (op-art)
prekursorem wizualizmu był węgier, victor vasarely, którego prace najlepiej oddają sens op-artu. ten kierunek jest pochodną abstrakcjonizmu, bowiem nic nie przedstawia i jego celem jest oddziaływanie przede wszystkim na oko widza, a nie na jego uczucia, wiedzę czy skojarzenia. obrazy lub rzeźby artystów sztuki optycznej składają się z powtarzających się, geometrycznych wzorów, które dzięki obliczeniom matematycznym i wiedzy optycznej tworzą kompozycję niemal drgającą w oku widza. ta gra złudzeń później tworzona była także komputerowo dla uzyskania lepszego efektu.
Victor Vasarely, Zebry, 1950
sol le witt (minimal art)
inną gałęzią sztuki konceptualnej jest sztuka minimalna, czyli zmuszająca artystów do uproszczenia środków wyrazu. podstawową formą wykorzystywaną przez artystów minimalizmu były bryły geometryczne, gładkie powierzchnie i przeskalowywanie. w minimalizmie obraz zdominowała rzeźba i instalacja, która pozwalała na wykorzystanie takich form. dodatkowo cechą minimalizmu było usunięcie indywidualizmu dzieła, co może wiązać się z założeniami bauhasu - jednak wynika z czegoś innego; w bauhausie chodziło o pracę wspólną, o dzieło całości, a w minimal art sztuka ma być anonimowa, nie ma mieć śladu biografii autora, ma być uniwersalna i prosta, bo pozbawiona emocjonalnych kontekstów. stąd tak naprawdę nie można jej interpretować, bo często korzysta ona z form architektonicznych. do najważniejszych artystów minimalizmu bez wątpienia należy sol le witt, twórca przestrzennych struktur, czyli instalacji przypominających szkielety konstrukcyjne.
Sol le Witt, Piramida
robert smithson (land art)
bardzo ciekawą formą konceptualizmu jest także sztuka ziemi (land art), której celem jest ingerencja w środowisko na szeroką skalę. artyści land artu liczą się jednak z efemerycznością ich dzieł - owa ingerencja jest niwelowana przez samą naturę albo zdemontowana ze względów ekologicznych czy praktycznych. sam pomysł przetworzenia natury przez człowieka jest tylko następstwem kilku tysiącleci ewolucji cywilizacji poskramiającej dziką przyrodę. jednak artystom nie chodzi o podkreślenie wyższości człowieka nad naturą, a raczej próbę pogodzenia tego odwiecznego sporu, bowiem często bez wpływu sztuki dzieło nie ma racji bytu (częstym elementem environments są chociażby erozje części dzieła.) jednym z najczęściej przedstawianych artystów land artu jest robert smithson, który wybudował na wielki jeziorze słonym w stanie utah sztuczną mierzeję w kształcie spirali. to co istotne, to stopniowe wymycie spirali i jej całkowite zniknięcie, a także fakt, że dzieło artysty możemy oglądać teraz wyłącznie dzięki zapisom, np. fotografiom. jest to bardzo charakterystyczne dla sztuki ziemi.
Robert Smithson, Spiral Jetty, 1970
christo i jean claude
bardzo ważną rolę w sztuce ziemi odegrała międzynarodowa para christo javacheff i jeanne-claude, których sfera zainteresowań to nie tylko przyroda, ale także dzieło człowieka, najczęściej budynki użyteczności publicznej. to oni "opakowują" gmachy największych miast świata, by na kilka dni stały się one dziełami sztuki. taką formę artystycznego wyrazu nazywa się emballagem (= właśnie opakowanie w folię lub papier większych elementów architektonicznych, np. mostów, budynków).
Christo i Jean-Claude, Emballage Reichstagu, Berlin, 1995
yves klein (happening)
na koniec warto poruszyć problem nowych form wyrazu artystycznego, które wynikają z konceptualizmu i podobnie jak dzieła land artu są efemeryczne i pozostają zachowane jedynie na nagraniach i fotografiach, ale trudno powiedzieć, by opierały się na czymś materialnym. tak jak konceptualizm pojawiał się na obrazach i rysunkach, a land art integrował w przyrodę, tak happening jest tylko procesem, przedstawieniem, które istnieje tylko określony czas, a jego jedynym "materiałem" są artysta i publiczność. można powiedzieć, że pierwszym twórcą happeningowym był jackson pollock, gdyż jego praca opierała się na gestach, jednak nie miał on szerszej publiczności. happening ma bowiem sens tylko przy jakieś grupie odbiorców, w zaplanowanym miejscu i czasie. sam jego przebieg natomiast jest spontaniczny i niekiedy improwizowany - artysta ma jakiś pomysł i plan, ale to od publiczności zależy, jak happening będzie wyglądał. jednym z najciekawszych pod względem sztuk pięknych (bowiem happening będzie rozwijał się głównie w muzyce i teatrze) był francuski artysta yves klein, organizator wystawy w roku 1958, w której zaprezentował puste ściany. był on także wynalazcą typowej odmiany błękitu, którą zarejestrował pod nazwą IKB (international klein blue). jednak najciekawszym happeningiem kleina pozostają anthropométries, podczas których w obecności szanującej się widowni malował modelki farbą w swoim firmowym kolorze i kazał im odciskać swoje ciała na płótnach rozłożonych w sali. efekt tego happeningu został oczywiście zachowany, jednak sam proces tworzenia dzieł możliwy jest do rekonstrukcji wyłącznie na podstawie fotografii.
Yves Klein, Antropometrie, 1960
pozostali malarze rzeźbiarze i architekci II połowy XX wieku,
wybór skromny z bloga:
to tylko niewielki fragment sztuki drugiej połowy XX wieku. w stanach zjednoczonych, a potem także w europie, narodziło się wiele nowych form wyrazu artystycznego i odmiennych, czasem tylko nazwą, grup i kierunków. niejednokrotnie ci sami artyści należeli do kilku grup identyfikując się z każdą tak samo. bardzo wiele "nowinek" odcisnęło też piętno na sztukę polską tego czasu, trzeba jednak pamiętać, że wielką w tym rolę odegrał tadeusz kantor, jeden z niewielu polaków, których w owych czasach wypuszczono za granicę i który z każdym wyjazdem przywoził do polski informacje ze świata sztuki. w jego twórczości można odnaleźć widoczne nawiązania do szkoły nowojorskiej, a także happeningi.