architektura późnogotycka

przełom XII i XIII wieku przynosi urozmaicenie lub metamorfozę sztuki gotyckiej. późny gotyk podzieli się na okresy, które będą wynikały ze zróżnicowania geograficznego i pomysłów lokalnych budowniczych. jednak mimo istotnych zmian dotyczących rozwiązań konstrukcyjnych czy elementów architektonicznych budowle różnych okresów zachowują swój gotycki charakter.

gotyk redukcyjny [gdzie? północne niemcy, polska, skandynawia]

• stosowanie głównie cegły, a nie kamienia do budowy
• rezygnacja z podstawowych elementów konstrukcyjnych
• przykłady odmiennych rozwiązań: zastosowanie długiego i wysokiego chóru, nieprzesklepiony korpus, koliste filary, służki zastąpione niewielkimi wspornikami na płaskich lizenach

Wrocław, kościół św. Elżbiety, chór, 1350

gotyk rayonnant (promienisty) [gdzie? francja]

• nazwa pochodzi od wypełnienia powierzchni budowli światłem
• zmiana proporcji - tendencja wertykalna (filar idzie od podłogi aż po sklepienie)
• pojawiają się prześwietlone triforia i w pełni przeszklone rozety (apside vitrée)
• ściany prawie w całości przeprute oknami, co daje efekt glass case
• dwa rodzaje: premier rayonnant (bliższy tradycyjnemu gotykowi, plastyczność i obłość form)
                       second rayonnant (formy ostrzejsze, wklęsłości)

Paryż, St Chapelle, 1241/1248

gotyk flamboyant (płomienisty) [gdzie? francja]

• drobiazgowość, nadmiar detali
• łuki w formie oślego grzbietu
• dominacja motywu rybiego pęcherza, podobnego językom ognia (stąd nazwa)
• dążenie do uproszczenia konstrukcji

Vendôme, katedra świętej Trójcy, XIV w.

gotyk parlerów [gdzie? południowe niemcy, czechy]

nazwa obejmuje architekturę kręgu parlerów, rodziny nie tyle wykwalifikowanych architektów, ale osób zarządzających budową, który odpowiedzialni są za strzechę budowlaną i kierowanie tzw. fabrica eclesiae (wiązało się to między innymi z zatrudnieniem robotników). zatem parler to magister operis całej budowli.
pierwszym udokumentowanym budowniczym w rodzie był henryk z kolonii, ojciec jana i piotra. podczas gdy ojciec odpowiedzialny jest za budowle w niemczech, jan pracuje głównie w bazylei, zaś najsłynniejszy przedstawiciel rodziny, piotr parler - w czechach.

• monumentalizowanie bryły - wciąganie przypór do środka
• stosowanie filarów okrągłych
• występowanie zygzakowatego gzymsu
• przenikanie się form, np. pinakle przechodzą w żebra
• ulubiony detal dekoracyjny to bliźniacze rybie pęcherze oraz pęcherze "na zakładkę"
• chór otwarty do wnętrza przezroczem maswerkowym
• nowy typ sklepienia: sieciowe [przejęte prawdopodobnie z katedry w wells]
• nowe rodzaje dekoracji, np. jaskółcze gniazdo

Praga, katedra św. Wita, żebra przechodzące w pinakiel; zygzakowaty gzyms, 1356

Kolino, kościół św. Bartłomieja, okno z rybimi pęcherzami, rozeta z zakładkami, 1360-1378

deutsche sondergotik (gotyk specjalny) [gdzie? niemcy]

• usamodzielnienie detalu architektonicznego
• kontrast między prostotą i zwartością bryły od zewnątrz a plastycznością ukształtowania wnętrza
• sklepienie stanowi podstawowy element artystycznego ukształtowania budowli
• fasada chórowa - wystawne traktowanie elewacji chóru
• nowy typ sklepienia: maswerkowe
• nowy detal architektoniczny: astwerk [= ornament gałęziowy]

Norymberga, kościół św. Sebalda, chór, 1361 - 1379

Frankfurt nad Menem, kościół św. Bartłomieja, sklepienie maswerkowe

Ingelstadt, sklepienie kaplicy z motywem astwerku

NOWE RODZAJE SKLEPIEŃ - SKLEPIENIA FIGURALNE

dość szybko okazało się, że żebra nie mają w konstrukcji sklepień żadnego znaczenia. choć przypisywano im charakter nośny, nikt w średniowieczu nie udowodnił, że bez nich sklepienie potężnego kościoła zawaliłoby się. z czasem coraz śmielej zaczęto traktować figuracje żebrowe, a efekty są naprawdę doskonałe.

części żeber:
- żebra diagonalne - przebiegające po przekątnej z dwóch przeciwległych narożników

- tiercerony - skrajne żebra wybiegające z narożników

- lierne - krótkie żebra nieopierające się na ścianie

części żeber

crazy vault - pomysł angielski; fantazyjność i asymetria pozwalają na swobodne łączenie żeber z filarami

sklepienie gwiaździste - układ tierceronów i lierne przypomina kształtem gwiazdę

sklepienie parasolowe - żebra wychodzą wiązkami z jednej podpory tworząc strukturę parasola

sklepienie sieciowe - żebra diagonalne przecinają się tworząc sieć

sklepienie kryształowe - wysklepki uzyskane poprzez ustawianie cegieł kantami i dokładne tynkowanie tworzą załamania kryształowe, zanikają całkowicie żebra