czym jest pałac? czym różni się od zamku? często gubimy się w terminologii, tym bardziej, że języki historii sztuki: niemiecki, francuski, angielski nie mają jasnego rozróżnienia tych terminów, a czasem nawet brak odrębnego określenia na ten typ budowli, chociażby włoskie "palazzo" oznacza zarówno pałac, jak i ratusz, ale też kamienicę, zwykły dom. przyjęliśmy za cechę rozróżniającą przeznaczenie budowli - zamek posiada przede wszystkim funkcję obronną, pałac zaś już nie. a co z pałacami w typie palazzo in fortezza? była to twierdza, a jednak pałac. zapewne dopiero w czasach monarchii absolutnej wykształciła się forma pałacu - budowli mieszkalno-reprezentacyjnej. jej źródeł trzeba szukać zarówno w średniowiecznej architekturze obronnej, ale też tradycji willi rzymskiej.
w epoce nowożytnej możni fundowali sobie wille stylizowane na starożytne rzymskie rezydencje. wręcz modnym obowiązkiem było posiadanie posiadłości na przedmieściach, tzw. villa suburbiana, która służyła wyłącznie celom rekreacyjnym, nie było w niej nawet sypialni, bo właściciele wyjeżdżali za miasto na chwilę, a na spoczynek wracali do właściwego domu w mieście. ten typ rezydencji rozpowszechnił się we włoszech i był oznaką społecznego statusu.
Villa Rotonda, Vicenza
odmiennym założeniem jest villa rustica, będąca częścią posiadłości ziemskiej, folwarku, domem na wsi, z którego kieruje się swoim dobytkiem.
wariant poggio-reale
jedne z najpiękniejszych willi projektował palladio, autor villi rotondy, ale również sebastiano serlio, architekt willi poggio-reale. niezachowana rezydencja stała się inspiracją dla wielu budynków. była to budowla na planie centralnym z narożnymi pawilonami i wewnętrznym dziedzińcem.
molino da vento
innym założeniem centralnym jest plan przypominający układ ramion wiatraka. był on bardzo charakterystyczny dla zwierzyńców i pałaców myśliwskich.
palazzo in fortezza
odbiciem inspiracji średniowiecznym budownictwem jest typ pałacu w fortecy. rezydencja mieszkalna posiada elementy obronne, otoczona jest fortyfikacją, systemem bastejowym lub basztowym, czasem jedynie fosą, często z wyglądu przypomina zamek, ale mimo swojej widocznej funkcji obronnej jest przede wszystkim rezydencją położoną poza granicami miasta. jest to typ popularny w renesansie.
Zamek (Pałac?) w Baranowie Sandomierskim
entre cour et jardin
gdy jednak mowa o rozwoju architektury pałacowej w czasach monarchii absolutnej, to najczęściej wykorzystywanym założeniem będzie budowanie pałacu między reprezentacyjnym ogrodem a dziedzińcem (cour d'honneur) poprzedzonym avant-courem (przeddziedzińcem). architektura pałaców królewskich to duże kompleksy pałacowe, w których osią jest główny budynek, mieszkanie samego króla. tam znajdowały się apartamenty, składające się na co najmniej trzy pomieszczenia: sypialnią, antykamerę i gabinet.
barakowe pałace charakteryzują się występowaniem amfilady - rozmieszczaniem pomieszczeń w taki sposób, aby otwory drzwiowe znajdowały się na jednej osi. amfilada jest szczególną postacią traktu, czyli ciągu pomieszczeń znajdujących się na jednej osi, najczęściej równoległej do podłużnej osi budynku. w zależności od rozmieszczenia pomieszczeń można spotkać się z traktem podłużnym lub poprzecznym. budowla może być jednotraktowa, ale posiadać też więcej traktów. w przypadku co najmniej trzech ciągów pomieszczeń mamy do czynienia z budowlą głębokotraktową.
inne części pałacu reprezentacyjnego:
- mezzanino – niska kondygnacja międzypiętrowa, zwykle między parterem a pierwszym piętrem bądź stanowiąca ostatnią kondygnację; przeznaczone na pokoje dla służby, dzieci lub gościnne.
- piano nobile - kondygnacja mieszcząca ciąg pomieszczeń reprezentacyjnych (na pierwszym piętrze)
- loggia - balkon wnękowy, znajdujący się na ogół w górnej kondygnacji, zwarte w bryle budynku lecz wystająca poza lico muru