wiemy, że istotą święta wielkiej nocy jest zmartwychwstanie jezusa, również szeroko i często przedstawiane w sztuce chrześcijańskiej. zmienia się już nastrój dzieł – nie mają one charakteru żałobnego, stają się triumfalne. ciało jezusa, który wyszedł z grobu, trzymającego labarum i spowitego w królewskie szaty, jest piękne, jego rany są tylko lekko zaznaczone. chrystus przezwyciężył śmierć, ku zdziwieniu pilnujących go straży czy szukających jego ciała w grobie trzech marii.
Mistrz z Trzeboni, Ołtarz z Trzeboni (fragment), ok. 1380, Galeria Narodowa, Praga
w ikonografii pojawia się jednak scena "pomiędzy" śmiercią jezusa a jego zmartwychwstaniem. jest to moment zstąpienia do otchłani, o której mowa chociażby w credo: Zstąpił do piekieł, trzeciego dnia zmartwychwstał... na soborze laterańskim IV z 1215 roku podkreślano, że jezus zstąpił duchem do piekieł, ale powstał ciałem, zaś na niebosa wstąpił i duchem, i ciałem. po co jezus schodzi do piekieł? wyważa on drzwi i zabiera ze sobą zasłużonych, którzy oczekiwali jego przyjścia: adama, ewę, proroków, królów jerozolimskich i innych. jego atrybutem w tym przedstawieniu jest labarum, czyli sztandar zwycięstwa oraz krzyż.
Duccio, Maesta (fragment), 1308-1311, Museo dell'Opera del Duomo, Siena
w poranek wielkanocny wierni towarzyszą trzem mariom, które poczuwszy trzęsienie ziemi pobiegły do grobu i zobaczyły tam anioła, który ogłosił im zmartwychwstanie jezusa. maryja, maria magdalena oraz maria kleofasowa, krewna maryi, matka jakuba mniejszego, być może też judy tadeusza i szymona, pobiegły ogłosić nowinę apostołom, którzy jednak im nie uwierzyli. z ewangelii św. jana czytamy jednak, że nowinę o braku ciała jezusa w grobie przynosi apostołom: janowi i szymonowi piotrowi maria magdalena, a oni udali się na miejsce i ujrzawszy, uwierzyli.
Jan van Eyck, Trzy Marie u grobu, 1420, Museum Boymans-van Beuningen, Rotterdam
u św. jana czytamy o spotkaniu marii magdaleny ze zmartwychwstałym jezusem; kiedy płacze ona nad pustym grobem zauważa dwa anioły w miejscu jego głowy i stóp oraz słyszy słowa stojącego za nią jezusa "niewiasto, czemu płaczesz?". ona jednak nie rozpoznała w nim zbawiciela, uznała go natomiast za ogrodnika i wyjawiła mu przyczynę swojego żalu. kiedy ów ogrodnik okazał się jezusem, maria pragnęła zbliżyć się do niego, na co on odpowiedział: «Nie zatrzymuj Mnie, jeszcze bowiem nie wstąpiłem do Ojca. Natomiast udaj się do moich braci i powiedz im: "Wstępuję do Ojca mego i Ojca waszego oraz do Boga mego i Boga waszego"». Poszła Maria Magdalena oznajmiając uczniom: «Widziałam Pana i to mi powiedział». motyw noli me tangere stał się bardzo popularny, szczególnie w malarstwie nowożytnym. często ukazywano jezusa z łopatą lub innymi narzędziami ogrodniczymi, zaś sama scena była okazją do ukazania licznych kwiatów, wiele z nich miało symboliczne znaczenie, chociażby czerwona barwa płatków nawiązywała do cierpienia jezusa.
Fra Angelico, Noli me tangere, ok. 1450, Museo di San Marco, Florencja
jezus pokazał się po zmartwychwstaniu tylko nielicznym. udał się również do swoich uczniów zgromadzonych w wieczerniku, którzy uwierzyli w jego przyjście. jednak nieobecny wówczas tomasz nie uwierzył relacjom apostołów i powiedział: Jeżeli na rękach Jego nie zobaczę śladów gwoździ i nie włożę palca mego miejsce gwoździ, i nie włożę reki mojej do boku Jego, nie uwierzę (jest to również informacja zawarta w ewangelii św. jana). po ośmiu dniach jezus ukazał się uczniom znowu i pozwolił tomaszowi uwierzyć.
Niewierny Tomasz
jak czytamy w ewangelii św. łukasza w dniu zmartwychwstania chrystus dotarł również do dwóch uczniów idących do emaus. choć nie rozpoznali go, jezus rozmawiał o mesjanizmie i doszedł z uczniami aż do miejscowości, w której usiedli do wspólnego posiłku. Wtedy oczy im się otworzyły i poznali Go, lecz On zniknął im z oczu. I mówili nawzajem do siebie: "Czy serce nie pałało w nas, kiedy rozmawiał z nami w drodze i Pisma nam wyjaśniał?"
z ewangelii nie wiemy, kim byli uczniowie: jednym z nich był kleofas, o tym wiadomo z ewangelii. kim był drugi uczeń? najsłynniejsza redakcja tego tematu, obraz caravaggia, sugerowałaby postać jakuba (jego symbolem jest muszla), aczkolwiek w wersji caravaggia jezusowi towarzyszy trzech mężczyzn, więc identyfikacja nie jest możliwa. warto zwrócić uwagę na interpretację tego motywu: dla wielu wieczerza była tylko kolacją, podczas której chrystus objawił się uczniom, dla innych pierwszą z mszy. na pewno jest to wydarzenie ważne dla wszystkich chrześcijan - wiara w zmartwychstanie jest bowiem kluczem chrześcijaństwa - czego dowodem może być cień kosza z owocami układający się w rybę.
z ewangelii nie wiemy, kim byli uczniowie: jednym z nich był kleofas, o tym wiadomo z ewangelii. kim był drugi uczeń? najsłynniejsza redakcja tego tematu, obraz caravaggia, sugerowałaby postać jakuba (jego symbolem jest muszla), aczkolwiek w wersji caravaggia jezusowi towarzyszy trzech mężczyzn, więc identyfikacja nie jest możliwa. warto zwrócić uwagę na interpretację tego motywu: dla wielu wieczerza była tylko kolacją, podczas której chrystus objawił się uczniom, dla innych pierwszą z mszy. na pewno jest to wydarzenie ważne dla wszystkich chrześcijan - wiara w zmartwychstanie jest bowiem kluczem chrześcijaństwa - czego dowodem może być cień kosza z owocami układający się w rybę.
Caravaggio, Wieczerza w Emmaus, 1601, National Gallery, Londyn
Wesołego Alleluja!
PS: motyw pawiego pióra nieprzypadkowy. jest to bowiem wczesnochrześcijański symbol zmartwychwstania; w katakumbach często znajdziemy obrazy pawi, które miały gwarantować życie po śmierci - w starożytnym rzymie jedzono mięso z tych ptaków, a wierzono, że wcale się ono nie psuje, stąd skojarzenie z długowiecznością, czy nawet - wiecznością.
