historia sztuki angielskiej

dla Róży

prehistoria

wyspy brytyjskie zasiedlone były już w epoce paleolitu. liczne ślady pozostawiły po sobie kultury neolitu i brązu (1700 - 700 p.n.e.),  czego dowodem może być kamienny megalit (= duży, nieobrobiony kamień stanowiący część budowli postawionej bez użycia zaprawy) stonehenge.

 Stonehenge, około 3 tys. p.n.e.

stonehenge położone jest w odległości 13 km od miasta salisbury w hrabstwie wiltshire. najprawdopodobniej związany był z kultem księżyca i słońca. budowla składa się z kolejnych elementów ustawianych w dużych odstępach czasowych (wyróżnia się cztery okresy chronologiczne; pierwszy datuje się na 2950-2900 p.n.e, zaś ostatni na około 1600 p.n.e.) aleja wiodąca do stonehenge ciągnie się na długości około 3 km i jest szeroka na 11 m. pierwszym elementem na drodze z alei do wnętrza kręgów jest heel stone, ustawiony około 2600 roku p.n.e. mniej więcej w tym samym czasie, wewnątrz kredowych wałów pojawiają się również cztery station stones. zewnętrznym, pierwszym kamiennym kręgiem, jest pierścień 30 kamieni (zwanych sarsenami) o średnicy 40 m, datowany na ok. 2450 rok p.n.e. wewnątrz niego znajduje się pierścień egzotycznie wyglądających, błękitnych kamieni (bluestones). Do samego wnętrza Stonehenge prowadzi jeszcze monumentalna podkowa złożona z pięciu trylitów (= budowli z trzech megalitów; dwóch poziomych i trzeciego ułożonego na nich poziomo; o wysokości około 9 m), oraz mała podkowa złożona z 30 bluestones. w samym centrum stonehenge znajduje się tzw. altar stone – dziś przewrócony.

* nazwa pochodzi z języka staroangielskiego, od słów stān – kamień (ang. stone) i hencg (otaczać – ang. hinge) lub hen(c)en (szubienica). ze słowa henge powstało słowo henges – kręgi – którym teraz są nazywane tego typu obiekty.

czasy przed średniowieczem

od roku 43 n.e., za panowania cesarza klaudiusza, rzymianie rozpoczęli podbój brytanii; z podbitych ziem (płd. anglii, walii i szkocji) utworzono prowincję brytania, w której w roku 122 cesarz hadrian nakazał wnieść wał obronny, mający wyznaczać północną granicę imprium rzymskiego, zwany murem hadriana.

 Mur Hadriana wybudowany na granicy Anglii i Szkocji, 122-128 n.e.

irlandia nigdy nie dostała się pod panowanie rzymian, dlatego jej sztuka mogła rozwijać się bez interwencji sztuki rzymskiej. do roku 432, w którym św. patryk schrystianizował kraj, rozwijała się pogańska sztuka celtycka. podstawą bogactwa celtów była umiejętność wytopu żelaza i wydobycie soli. sztuka celtycka, wzorowana na sztuce etruskiej, znana jest przede wszystkim z wysokich kamiennych krzyży, takich jak np. krzyż muiredacha z X wieku.

 Krzyż Muiredacha, X wiek

średniowiecze

historia sztuki angielskiej, jak wielu państw europejskich, rozpoczyna się w średniowieczu. do kraju tego dotarły, oczywiście dwa podstawowe style architektoniczne średniowiecza, romanizm i gotyk, jednak warto wiedzieć, że w anglii przyjmowany jest inny podział okresu romańskiego na style architektoniczne niż w innych państwach europy. do bitwy pod hastings, czyli do roku 1066 roku panował okres przedromański, związany z panowaniem anglo-saskim, w którym duży wpływ na budownictwo wywierała architektura karolińska propagowana przez francuskich mistrzów. po przybyciu na wyspę wilhema zdobywcy na wyspie wykształcił się styl normandzki, który jest odpowiednikiem stylu romańskiego w anglii. styl normandzki cechują monumentalne budowle o bogatej dekoracji geometrycznej umieszczanej na słupach, filarach, gzymsach i łękach. najczęściej spotykane są trójnawowe bazyliki o wydłużonym korpusie i z fasadami flankowanymi dwiema wieżami. nawy przecina wyraźnie zaznaczony transept. na przedłużeniu nawy głównej budowano podłużne, prostokątne prezbiterium (kontynuacja czasów anglosaskich). nad skrzyżowaniem nawy głównej z transeptem stawiano wysokie wieże na planie wieloboku. nawy boczne od głównej oddzielają rzędy arkad wspartych na masywnych filarach o ozdobnie pofałdowanej dolnej części głowic. często filary stawiane są na przemian z kolumnami. powyżej naw bocznych budowano otwarte do wnętrza empory. w ścianach nawy głównej, powyżej zadaszenia naw bocznych, umieszczano rzędy okien. w początkowym okresie nawy przekrywano płaskimi stropami lub więźbami, później pojawiły się sklepienia krzyżowe nad nawami bocznymi.najważniejszym elementem tego stylu jest katedra w durham i jej sklepienie krzyżowe, uznawane za pierwsze sklepienie krzyżowe w architekturze.

katedra w Durham, katedra normandzka, 1093-1133

po 1189  rozpoczyna się nowy etap, nazywany też okresem staroangielskim (early english), odpowiada końcowej fazie sztuki romańskiej i początkom gotyku. styl ten charakteryzują maswerki: negatywowy i geometryczny. kolejną fazą gotyku angielskiego był styl ozdobny (decorated style), charakteryzujący się maswerkami krzywolinijnymi: falistym, strzelistym i siatkowym. ostatnim etapem jest styl perpedykularny (perpendicular style), w którym zaistniały po sklepienia wachlarzowe. najlepszym przykładem architektury tego okresu jest king's college w cambridge.
styl nowoangielski, często zaliczany do początkowego okresu gotyku, cechuje się zachowaniem romańskiej formy i gotyckiego, ostrego łuku w arkadach oraz stosowaniem sklepień krzyżowo-żebrowych (połowa XIII wieku).
jednym z najważniejszych zabytków angielskiego malarstwa tablicowego gotyckiego jest dyptyk z wilton  -  niewielki dwuskrzydłowy ołtarz, reprezentujący styl międzynarodowy (= styl dworski; cechą tego stylu jest chociażby przedstawianie pewnych scen wg utartego schematu i kanonu) dyptyk został namalowany przez francuskiego mistrza dla króla ryszarda II. sam król jest przedstawiony na obrazie obok dwóch świętych patronów rodziny królewskiej oraz św. jana chrzciciela. klęczy od przed matką boską z dzieciątkiem jezus w towarzystwie zastępów aniołów z chorągwią angielską. anioły noszą na szatach królewskie godło, białego jelenia ze złotym porożem.

Dyptyk z Wilton, koniec XIV wieku, National Gallery w Londynie

niezależna irlandia, po przyjęciu chrztu z rąk św. patryk utworzyła odrębny kościół iroszkocki (iryjski), który rozległ się na tereny szkocji. iroszkoci zajmowali się głównie żeglarstwem, podróżowaniem, a iroszkoccy zakonnicy w mowie i piśmie utrwalali kulturę antyczną w średniowieczu. założone przez nich na przełomie V i VI w. klasztory stały się centrum późniejszej akcji misyjnej na północną europę. iroszkoccy mnisi pozostawili po sobie bogaty dorobek kulturalny: zdobione krzyże, iluminowane księgi, dzieła literackie i naukowe. ważne są manuskrypty celtyckie i northumbryjskie! drewniane klasztory iryjskie założone przez mnichów zostały zniszczone podczas najazdów wikingów w VIII i IX wieku. pozostały po nich wysokie, kamienne wieże budowane na planie koła, czasem lekko zwężające się ku górze. wieże pełniły rolę dzwonnic oraz służyły jako miejsce schronienia podczas ataku najeźdźców. wokół wież pozostały wysokie (nawet ponad 3,0 m) kamienne krzyże pokryte płaskorzeźbionymi ornamentami w formie plecionki i rzeźby figuralnej. pionowe ramię często dzielone jest na pola, w których ukazane są sceny biblijne. przecinające się ramiona krzyża połączone są wykonanym także w kamieniu ażurowym kręgiem.

wiek XV, XVI i XVII

można powiedzieć, że anglia pozostaje pod urokiem sztuki gotyckiej aż do XVII wieku. tak naprawdę i później to zamiłowanie do średniowiecza ukaże się w architekturze XVIII i XIX-wiecznej, kiedy to powstaną budowle neogotyckie. sztuka angielska dopiero w XVIII wieku po raz pierwszy uzyskuje znaczenie ogólnoeuropejskie.
sztuka renesansowa i barokowa w anglii to głównie malarstwo portretowe. jego najważniejszymi twórcami są jednak cudzoziemcy: w XV wieku hans holbein młodszy, zaś później, na przełomie XVI i XVII stulecia najzdolniejszy uczeń rubensa, antoon van dyck.
pierwszy z nich portretował rodzinę królewską króla henryka VIII oraz jego kolejnych żon. holbein jest znany także z portretu thomasa morusa oraz erazma z rotterdamu. najbardziej znane dziełó malarza, ambasadorowie z roku 1533 znajduje się w national gallery w londynie.

 Hans Holbein, portret Henryka VIII Tudora, 1540

Hans Holbein, portret Anny z Kleve

flamandzki malarz antoon van dyck od 1632 pracował na dworze karola I. to właśnie spod jego pędzla wyszły wizerunki tego króla, a sam styl portretowania stał się wzorem dla późniejszych portrecistów angielskich. 

 Antoon van Dyck, Karol I, ok. 1635

XVIII i XIX wiek

tworzący w manieryzmie włoski architekt, andrea palladio (1508 - 1580), który stworzył ważną serię  traktatów o architekturze, w tym najważniejszego cztery księgi o architekturze, stał się wzorem dla architektów angielskich XVII wieku, którzy zapoczątkowali styl zwany palladianizmem. budowle palladianizmu cechuje konsekwentność układów konstrukcyjnych, umiarkowanie w dekoracji, stosowanie wielkiego porządku obejmującego całą wysokość budynku. palladio był zwolennikiem funkcjonalności, klasycznego monumentalizmu, jego dzieła nawiązują do porządków antycznych.
najważniejszym przedstawicielem angielskiego palladianizmu (bowiem palladianizm rozszerzył się w całej europie, także w polsce, czego przykładem może być warszawska królikarnia) był sir christopher wren (1632 - 1723), który odbudował zniszczony po pożarze z 1666 roku londyn. jego największym dziełem jest katedra św. pawła, zbudowana w stylu klasycyzującego baroku. jej budowę rozpoczęto w roku 1675, a skończone dopiero w 1710, po śmierci wielkiego architekta. budowlę wieńczy kopuła o średnicy 50 metrów, która jest jednym z najbardziej charakterystycznych elementów architektury londynu (do czasu wybudowania wielkich biurowców była najwyższym punktem w lodynie).
wewnątrz katedry znajduje się kilka galerii. największą popularnością cieszy się stone gallery, z której rozpościera się rozległy widok na zakole tamizy. druga galeria - galeria szeptów (whispering wallery) - jest znana ze świetnej akustyki, umożliwiającej porozumiewanie się szeptem z odległości 30 m.

sir Christopher Wren, Katerdra św. Pawła, 1675 - 1710, Londyn

inną ważną postacią tego okresu jest william kent (1685 - 1748), architekt, malarz, projektant wnętrz, a przede wszystkim ogrodów. reprezentował nurt palladiańskiego klasycyzmu i był jednym z inicjatorów stylu ogrodowego zwanego na kontynencie „angielskim”, a na wyspie „chińskim”. tworzył fantazyjne parkowe pawilony greckie, chińskie, gotyckie. to praktycznie jemu zawdzięczamy pojęcie parku angielskiego - typu ogrodu zrywającego ze sztucznością i rygorami ogrodów barokowych (francuskich), nawiązujący do naturalnych ogrodów krajobrazowych przedstawionych na ważnych dla anglików obrazach francuskiego malarza barokowego, claude'a lorrain. kontynuatorem nurtu był chociażby alexander pope, twórca ogrodu krajobrazowego w prior park, z mostem palladyńskim, gotyckimi świątyniami i czterema jeziorami.

Alexander Pope, Prior Park, 1734 -1764 rok, Bath, hrabstwo Somerset

pod koniec XVIII wieku następuje jednak kryzys utartego stylu palladiańskiego. horacy walpole, syn pierwszego premiera anglii postanawia wybudować swoją rezydencję strawberry hill w ukochanym angielskim stylu gotyckim. w wyniku tego w roku 1750, przy pomocy architektów richarda bentley'a i johna chute rodowa rezydencja walpole'a zostaje przebudowana na gotycką twierdzę, ozdobioną m.in. licznymi wieżyczkami, maswerkami i ostrymi łukami. budowla ta, uważana za pierwszą neogotycką rezydencję, szybko stała się wzorem dla innych posiadłości w całej europie, rozpoczynając nurt neogotycki, którego przykładem jest także słynny budynek parlamentu, zwany jako pałac westminsterski. większość obecnej struktury pałacu pochodzi z XIX wieku, kiedy to pałac został odbudowany po pożarze w roku 1834. architektem odpowiedzialnym za odbudowę był sir charles barry. 

malarstwo

 warto podkreślić, że panujący w anglii od XV wieku protestantyzm w postaci anglikanizmu mocno ugodził w rozwój sztuki, szczególnie malarstwa. powszechnie panujące idee głoszące o tym, że obrazy nie powinny znajdować się w świątyniach sprawiły, że malarze stracili największy rynek zbytu, duchowieństwo. tak jak w pozostałych krajach zreformowanych artyści zmuszeni byli do szukania innych nabywców. tak jak wcześniej malarstwo angielskie umarło, czego dowodem jest to, że obrazy malowali tylko cudzoziemcy zatrudnieni na dworze królewskim, tak teraz w epoce oświecenia, w epoce zmian i reform nastąpił rozwój malarstwa angielskiego.

pierwszym ważnym malarzem był william hogarth (1697 - 1764), który zarabiając na ilustrowaniu książek doszedł do wniosku, że aby malarstwo mogło się sprzedawać, sztuka musi mieć oczywisty cel. hogarth zdobył popularność jako portrecista i twórca scen figuralnych. od 1731  wydawał cykle rycin progresses, były to satyryczne grafiki o moralizatorskim przesłaniu (cykle przedstawiające godne pstryczka postawy i zachowania, np. obraz kariera marnotrawcy: w domu dla obłąkanych jako satyra na ówczesny stosunek społeczeństwa do chorób psychicznych). hogarth świetnie radził sobie zarówno ze światłem, kolorem i operowaniem pędzlem, jak i kompozycją. w 1753 roku wydał analizę piękna, w której dowodził, że "linia falista zawsze będzie piękniejsza od kanciastej". mimo swojego talentu nie był traktowany poważnie, ponieważ większość pieniędzy zarabiał wyłącznie na rycinach ośmieszających postacie publiczne.

William Hogarth, Kontrakt małżeński, 1743, National Gallery, Londyn

 William Hogarth, Modne małżeństwo, 1747

powszechnie docenionym zaś był sir joshua reynolds (1723 - 1792), który odwiedziwszy włochy tworzył obrazy zainspirowane sztuką rafaela, michała anioła i tycjana (reynolds uważał, że jedyną nadzieją arytysty jest dokładne studiowanie tych mistrzów). reynolds był przede wszystkim portrecistą, ale tworzył też obrazy historyczne, mitologiczne i pejzaże. jednym z najważniejszych jego osiągnięć jest założenie królewskiej akademii sztuki w 1768 roku. reynolds jest twórcą przekonania, że sztuka opiera się na zasadzie dobrego gustu. jak napisał w swojej rozprawie: "zamiast próbować bawić ludzkość drobiazgowo dokładnym naśladowaniem, prawdziwy malarz musi starać się wzbogacić je wielkością swych idei". w związku z tym powstaje tzw. wielka sztuka - pompatyczna, podniosła, majestatyczna, o niezwykłej tematyce.

 Sir Joshua Reynolds, Cupid (as a Link Boy), 1771

Sir Joshua Reynolds, Age of Innocence, 1788, Tate Britain

rywalem reynoldsa był thomas gainsborough (1727 - 1788), jeden z inicjatorów osiemnastowiecznej brytyjskiej szkoły pejzażystów, choć jednocześnie, jak joshua reynolds, był dominującym portrecistą brytyjskim drugiej połowy XVIII wieku. tworzył bardziej z własnych obserwacji natury niż według założeń formalnych zasad akademickich. gainsborough uchodził również za świetnego malarza zwierząt, które często towarzyszyły portretowanym kobietom. malarz ten szczególnie ukochał sobie wieś; często portretował jej pejzaże oraz życie wiejskie. w roku 1770 namalował chyba najbardziej znany obraz, błękitny chłopiec. portret ten był złośliwym zaprzeczeniem akademickiej doktryny reynoldsa, wg której nie powinno się umieszczać błękitu na pierwszym planie, lecz zostawiać je na odległe tło. otóż portret przedstawia chłopca w centrum obrazu w błękitnym stroju, którego nasycony kolor odbija się "triumfalnie" od ciepłego brązu tła. 

  Thomas Gainsborough, Błękitny chłopiec, 1770

Thomas Gainsborough, Poranny spacer, 1785

romantyzm angielski rozpoczyna się od twórczości wybitnego poety i malarza, williama blake'a (1757 - 1827). jego prace opierały się głównie na wizjach, dlatego malował to, co widzi oczami duszy, nie naśladując rzeczywistości. stąd wielu znawców może mieć mu za złe zwykłe błędy kompozycyjne czy perspektywy. lwia część obrazów i grafik blake'a była ilustracją jego poematów; jego dzieła charakteryzują się bajkowością, fantastycznością, nawiązują to snów i niezwykłych wizji.

William Blake, Fiery Pegasus, 1809

William Blake, Newton, 1795

jednym z największym pejzażystów angielskich XIX wieku jest jmw turner, joseph mallord william turner (1775 -1851), uważany za prekursora impresjonizmu. jego obrazy charakteryzują się pięknymi barwami; głównie żółcieniami. malarz świetnie umiał uchwycić światło na swoich pracach. ciekawostką jest fakt, że artysta w ogóle nie umiał malować postaci i nieszczególnie przywiązywał do tego faktu wagę. malarz skupiał się na przedstawianiu zjawisk pogodowych czy tematów związanych z ruchem, koncentrując się na tym, co widać, przez co jego obrazy malowane są szybkimi, zdecydowanymi pociągnięciami pędzla, a obrazy takie jak burza śnieżna na morzu, przedstawiają ogólny chaos, zamęt spowodowany dynamicznym zjawiskiem pogodowym, niedbale zarysowując kontur znajdującego się na wodzie parowca.

 JMW Turner, Burza śnieżna na morzu, 1842

JMW Turner, Szybkość, para i deszcz, 1844

zupełnie przeciwnym postrzeganiem na pejzaż odznaczał się john constable (1776 - 1837).
malował przede wszystkim krajobrazy angielskie (rodzinne hrabstwo suffolk), był znany z doskonałego ukazywania zjawisk przyrody. reprezentował wzorce holenderskiego tzw. realizmu melancholijnego. nadał malarstwu pejzażowemu nowy wymiar. w 1821 r. za obraz wóz z sianem zdobył złoty medal na paryskim salonie, a w 1829 r. został przyjęty w poczet członków akademii, co było niewątpliwym dowodem uznania.
zawsze widział naturę jako dynamiczny, wciąż zmienny układ. jako pierwszy zaczął malować z natury, w plenerze. choć swoje obrazy olejne kończył w pracowni, to bezpośrednio w plenerze wykonywał liczne szkice, które wykorzystywał w dalszej pracy. często notował dzień, godzinę i pogodę – moment, w którym namalował konkretną akwarelę. te właśnie szybko powstające szkice są najlepszym świadectwem jego "aktywnego" i świeżego spojrzenia na krajobraz.

 John Constable, Wóz z sianem, 1821

John Constable, Salisbury Cathedral from the meadows, 1831

 

bractwo prerafaelitów

prerafaelici (ang. the pre-raphaelite brotherhood) to stowarzyszenie artystyczne założone w londynie w 1848 roku przez studentów królewskiej akademii sztuki: johna everetta millaisa, williama hunta, dantego gabriela rossettiego i jego brata williama michaela, którzy byli wspierani przez ważnego w owych czasach krytyka sztuki johna ruskina. głównym zamierzeniem grupy było malowanie obrazów (głównie portretów) w ten sposób, w jaki malowali go renesansowi mistrzowie przed rafaelem santi. chodziło przede wszystkim o propagowanie wierności naturze, szczerości widocznej w pracach malarzy włoskich XIV i XV wieku, takich jak giotto czy fra angelico. mimo szczerych chęci malarzom nie udało się jednak uzyskać efektu bliskiego pracom mistrzów renesansowych, mimo to prace te charakteryzują się innym spojrzeniem do portretu kobiecego oraz utworzeniem czegoś w stylu nowego ideału piękna - kobiety masywnej, pulchnej, silnej, o mocnych rysach, białej cerze, grubych, mięsistych wargach i rudych, długich włosach. twórcą tego kanonu był dante gabriel rossetti, który uwieczniał na swych obrazach swoje kochanki i muzy.

 John Everett Millais, Ofelia, 1852, Tate Britain

Dante Gabriel Rosetti, Venus Venticordia, 1868, Bournemouth

ku impresjonizmowi

malarze angielscy nie wzięli udziału w pierwszych dwóch fazach tzw. rewolucji XIX-wiecznej (1. faza była związana z postacią eugene delacroix i jego "buntowniczym" podejściem do malarstwa, szczególnie historycznego; 2. faza zaś należała do relizów w postaci gustava courberta i jeana milleta) tak naprawdę obie fazy, jak i trzecia związane są z twórcami francuskimi, bowiem to francja, a szczególnie paryż, stał się ośrodkiem sztuki XIX-wiecznej. jednak do ostatniej z trzech faz, impresjonizmu, przyłączyli się także twórcy angielscy. można powiedzieć, że turner był prekursorem impresjonizmu, bowiem malował to, co widzi, nie zaś to, co pozornie wydaje się widziane. a znowu constable pierwszy malował w plenerze, co stanie się potem niemal złotą zasadą impresjonistów. można zatem powiedzieć, że anglicy mieli pewien mentalny wkład w impresjonizm.

pierwszym anglikiem, który wziął faktyczny udział w rewolucji impresjonistycznej był james abbot mcneill whistler (1834 - 1903), który wystawiał swoje obrazy na salonie odrzuconych w 1863 roku i dzielił entuzjazm innych impresjonistów do drzeworytów japońskich. jednak whistler, tak jak manet, degas czy rodin, nigdy nie uznawał się za impresjonistę, mimo że jest z nimi kojarzony. po prostu wyznawał podobne podejście do sztuki, lecz skupiał się na kolorach i kształtach. jedno z jego najważniejszych dzieł odznacza się już inną, "dziwną" nazwą kompozycja w szarości i czerni (takie tytuły są znamienne dla sztuki współczesnej, chociażby obrazów pieta mondriana). ów obraz jednak został później nazwany po prostu portretem matki artysty, być może po to, żeby odróżnić dzieło XIX-wiecznego malarza od dzieł XX-wiecznych. warto jeszcze podkreślić, że whistler jest twórcą nowego typu obrazów przedstawiających krajobraz nocny, zwanych nokturnami.

James McNeill Whistler, Portret matki artysty, 1871, Musee d'Orsay, Paryż

James McNeill Whistler, Westminster Bridge, 1871-1874

i w tym miejscu kończy się ta część historii sztuki angielskiej.
kiedyś dopisze parę słów o sztuce amerykańskiej i sztuce współczesnej.

école de paris

école de paris, czyli szkoła paryska, to określenie artystów-amatorów, głównie pochodzenia żydowskiego, którzy tworzyli w paryżu w pierwszej połowie XX wieku. byli to głównie malarze figuratywni, a także prezentujący inne nurty, a według innych podziałów także tworzący w tym czasie w paryżu rzeźbiarze i graficy.

nazwy tej użył po raz pierwszy andré warnod, paryski malarz, 4 stycznia 1925 w artykule l'etat et l'art vivant.

* nazwa  école de paris odnosi się także do średniowiecznych miniaturzystów, często nie znanych z imienia, bo tworzących anonimowo ("na chwałę boga"); paryż, jako jedno z najprężniej rozwijających się miast w europie, był ośrodkiem sztuki iluminacji aż po wczesny renesans. szacuje się, że sławni bracia limburg pochodzący z niderlandów tworzyli w paryżu, tak jak inni miniutarzyści znani nam z imienia: jean pucelle, twórca godzinek joanny d'evreux czy jean fouquet, twórca także obrazów tablicowych i dyptyku z melun.

najbardziej znanymi twórcami nowej école de paris byli reprezentanci różnych stylów (od kubistów, ekspresjonistów, przez fowistów po prymitywistów) uznaje się, że początkiem szkoły paryskiej było przybycie do paryża bułgarskiego malarza julesa pascina w 1905 roku.

jules pascin (1885 - 1930) nazywany był księciem montparnasse'u.

był regularnym bywalcem znanych kawiarń la dôme i la rotonde. wiele podróżował m.in. do tunezji, hiszpanii, portugalii i usa, gdzie przebywał w latach 1914-1920. swoje prace wystawiał w berlinie, kolonii i nowym jorku. w Paryżu brał udział w salon d' automne (salonie jesiennym) (1908-12) i salonie niezależnych (1913). był rysownikiem satyrycznym, tworzył też drzeworyty, trudnił się także ilustrowaniem książek, chociażby autorstwa andré warnoda. jego przewodnimi motywami były akty, młode kobiety i prostytutki. twórczość artysty zbliżona jest do ekspresjonizmu, odznacza się lekką, jasną kolorystyką i melancholijnym nastrojem.jules umarł 5 czerwca 1930 roku przez powieszenie się, zapewne z powodu długoletniej depresji i choroby alkoholowej.

Jules Pascin, Portret Lucy Krogh, 1925

 Jules Pascin, Śniadanie, 1923

drugim chronologicznie przybyłym do paryża był włoch pochodzenia żydowskiego, amadeo modigliani, znany z portretów o charakterystycznym wyglądzie masek (portret luni czechowskiej).

do paryża wyjechał za namową malarza ortiza de zarate, gdzie zamieszkał od 1907. tam zaprzyjaźnił się z największymi artystami bohemy, picassem, riverą, apollinairem czy salmonem. mimo wielu przyjaźni i znajomości nie przyłączył się do żadnego ruchu artystycznego. chciał dążyć swoją drogą i wykreować swój styl, którego w początkowym okresie artyście brakowało. modi pozostał w kręgu artystów żydowskich. wystawił kilka swoich obrazów w salonie niezależnych i salonie odrzuconych.

 Amadeo Modigliani, Red Nude, 1917

Amadeo Modigliani, Autoportret, 1919

innym świetnym twórcą école de paris jest marc chagall, narodowości żydowsko-rosyjskiej. zaczął kształcić się z sankt petersburgu, gdzie spotkały go utrudnienia związane z koniecznością posiadania pozwolenia na pobyt w rosji dla obywateli żydowskiego pochodzenia. w roku 1910 udało mu się wyjechać do paryża

w tym okresie związał się z grupą malarzy skupioną wokół montparnasse, spotykając się z awangardystami takiego pokroju jak apollinaire, delaunay czy fernand léger. jego twórczość zaliczana jest do kubizmu; był także przedstawicielem internacjonalizmu, czyli idei zrzeszającej artystów różnych narodowości. w jego obrazach często widać nawiązania do kultury żydowskiej, chociażby powtarzający się motyw skrzypiec, na których grają różne zwierzęta: pasikoniki, kozy.

Marc Chagall, Skrzypek, 1913

Marc Chagall, Panna Młoda, 1950

z polskich artystów warto wyróżnić tadeusza makowskiego, oraz innych: Jan Wacław Zawadowski, Włodzimierz Terlikowski, Gustaw Gwozdecki, Jankiel Adler, Sasza Blonder – twórca Grupy Krakowskiej. 

carl larsson

carl larsson

carl larsson to jeden z czołowych artystów szwedzkich, lecz bardzo nieznany w polsce, o czym może świadczyć wyczerpująca notatka o artyście na wikipedii:

Carl Larsson (ur. 28 maja 1853 w Sztokholmie, zm. 22 stycznia 1919 w Falun) – szwedzki malarz i architekt wnętrz.

 te strzępkowe informacje pozwalają jednak na wysnucie jednego wniosku: skoro larsson urodził się i tworzył na przełomie XIX i XX wieku w europejskiej stolicy i trudnił się wystrojem wnętrz, mógł mieć coś wspólnego z powszechnie panującym na starym kontynencie modernizmem. nic bardziej mylącego, gdyż w innych źródłach można przeczytać, że larsson był przedstawicielem ruchu arts & crafts, sztuki użytkowej zapoczątkowanej w XIX-wiecznej anglii przez późniejszych prerafaelitów inspirowanych johnem ruskinem, z williamem morrisem na czele.

pozostawiając na razie jego biografię, która nie jest wybuchowa, żywiołowa ani specjalnie zaskakująca, należy skupić się na tym, dlaczego carl larsson stał się najważniejszym malarzem szwedzkim. (widać to po pudełkach na sztućce, po licznych reprodukcjach w sztokholmskich witrynach sklepowych, a także ilości prac w nationalmuseum i poświęceniu malarzowi specjalnej wystawy retrospekcyjnej w tymże muzeum)

słyszałam, że głównym tematem hymnu narodowego szwecji jest opiewanie geograficznych zalet tego kraju. można powiedzieć, że słowa "Północy, prastara, ożywcza jak zdrój,/ Radosna, spokojna w górskiej szacie!/ Pozdrawiam cię, pięknie,/ kochany kraju mój, twe słońce, niebo i łąk cnych połacie (...)" wspaniale ilustrują wyjątkowy stosunek szwedów do powabów ich kraju. idąc za ciosem, dochodzę do wniosku, że nie bez powodu pokochali prace carla larssona, które (z największą miłością autora do swojej ojczyzny) prezentują życie codzienne i przyrodę tego kraju.

 Carl Larsson, Chłopiec na łące

Carl Larsson, Grez sru Loing, 1887

drugą cechą, a raczej motywem malarstwa larssona jest ukazanie wnętrza domu. szwedzi są prawdziwymi domatorami, większość czasu spędzają na pielęgnowaniu przydomowych ogródków lub dekorowaniu swoich mieszkań lub domków letniskowych, bo większość szwedów posiada domki letniskowe. szwedzki upodobanie do urządzania domowych wnętrz widać chociażby w firmie IKEA, przodującej na rynku meblarskim i tworzącą nowe trendy we współczesnym designie domowym. w roku 1888 carl i jego żona karin wprowadzili się do posiadłości little hyttnäs w miejscowości sundborn w środkowej szwecji. dom ten był prezentem od teścia larssona i został urządzony wedle artystycznych wizji malarza i jego żony. ich pomysły na wystrój, rozpowszechnianie dzięki opisom w książkach larssona oraz na wielu obrazach, na których wnętrze domu jest tłem codziennych zajęć jego rodziny, stały się swego rodzaju trendem, modą, która wpłynęła na wygląd wielu szwedzkich domów. obecnie domek w sundborn stał się muzeum i atrakcją turystyczną okręgu dalarna.

Carl Larsson, Blomsterfönstret (Flower Window), 1894-1899

Carl Larsson, Martina przy oknie, 1908

Carl Larsson, Letni poranek, 1908

twórczość larssona to nie tylko akwarele i obrazy olejne, ale także freski i murale, szczególnie te zdobiące ściany nationalmuseum w sztokholmie. o najważniejszym i najbardziej znanym fresku, midwinter sacrifice, pisałam już wcześniej w notce z września.

sabina lang i daniel baumann

jeden z najciekawszych współczesnych duetów artystycznych, sabina lang (urodzona w roku 1972 w brnie) i daniel baumann (urodzony w 1967 roku w san francisco) współpracują razem od 1990 roku. posługują się zabiegami, które zwracają uwagę na niejednoznaczność zastanych sytuacji. są twórcami projektu hotel everland, będącego ziszczeniem ich własnego marzenia o idealnym hotelu. został on na półtora roku zainstalowany na dachu palais de tokyo w paryżu i dzięki temu niezwykłemu usytuowaniu był w tym czasie prawdopodobnie jedynym w mieście hotelem z tak zachwycającym widokiem na wieżę eiffel’a. co ciekawe, hotel everland przypomina przyczepę kempingową i zmienia miejsce, a poza tym można zarezerwować sobie pobyt w tym niezwykłym dziele (tylko 1600zł za noc!)

 artyści na tle projektu Hotel Everland

 wnętrze Hotelu Everland, po raz pierwszy zaprezentowanego na Swiss National Exhibition Expo 2002

w polsce swoje prace pokazywali dwukrotnie podczas wystaw grupowych, w tym w 2009 r. w warszawie w ramach wola wrt zrealizowali projekt spielfield #5, czyli niecodzienne, bo umieszczone na środku stawu w parku moczydło, boisko do gry w piłkę.

 

projekt Spielfied w warszawskim Moczydle, 2009

recently seen

wspaniały kraków za każdym razem fascynujący

- czyli sprawozdanie z wizyty w krakowskim muzeum narodowym

W listopadzie 2010 roku upłynie pięć lat od otwarcia największej w Polsce i jednej z najnowocześniejszych galerii sztuki XX wieku, prezentującej twórczość polskich artystów od końca XIX do początku XXI wieku. W Gmachu Głównym, w jedenastu salach na powierzchni ponad trzech tysięcy metrów kwadratowych, ukazano najważniejsze zjawiska artystyczne tego czasu, kładąc akcent na środowiska związane z Krakowem.

 gmach główny Muzeum Narodowego w Krakowie, projektu Cz. Boratyńskiego, E. Kreislera, B. Schmidta

 gmach główny muzeum narodowego w krakowie znajduje się gdzieś na daleko poza centrum miasta, dokąd nie można nawet dojechać tramwajem spod dworca głównego. przemiły 20-minutowy spacerek głównymi ulicami krakowa, pełen niespodzianek i pięknych wrześniowych widoków pozwala jednak na dostanie się do muzeum bezpiecznie i nawet szybko. już sam budynek muzeum wyróżnia się na tle pozostałej infrastruktury miasta, a stojący przed wejściem głównym majestatyczny pomnik stanisława wyspiańskiego, postawiony 75 lat po śmierci wielkiego artysty z pieniędzy pozostałych po budowie pomnika grunwaldzkiego. co ciekawe, z 77 prac konkursowych nie wyłoniono zwycięzcy, a ostatecznie do realizacji skierowano projekt mariana koniecznego, który nie brał udziału w konkursie, a nawet zasiadał w konkursowym jury. na dobre jednak wyszło, bo pomysł jest bardzo ciekawy; 10-metrowy pomnik przedstawia samego wyspiańskiego wywyższonego na granitowym cokole w otoczeniu postaci z jego dramatów: jaśka, żyda, chochoła, stańczyka i isię z "wesela", starego wiarusa z "warszawianki" i pallasa atenę z "nocy listopadowej".

Marian Konieczny, pomnik Stanisława Wyspiańskiego, odsłonięty 1982-11-2828 listopada 1982

w gmachu głównym muzeum można podziwiać dzieła zebrane w trzech galeriach:

Galeria „Broń i Barwa w Polsce”

Galeria Rzemiosła Artystycznego

Galeria Sztuki Polskiej XX wieku

ponieważ pierwsza i druga nie do końca odpowiadają tematyce tego bloga ani zainteresowaniom autora, skupię się na pracach z galerii sztuki polskiej XX wieku, która to przecież skupia najważniejsze dzieła sztuki polskiej.

młoda polska 

galerię otwierają dzieła najwybitniejszych artystów polskich okresu młodej polski; w tym wspaniałe prace witolda wojtkiewicza i jacka malczewskiego, w tym portet stanisława witkiewicza i liczne przedstawienia polskiego światka ludowego oraz snów i wyobrażeń polskiego symbolisty, oraz juliana fałata, polskiego impresjonisty i realisty, dyrektora krakowskiej szkoły sztuk pięknych czy wojciecha weissa inspirującego się japonią i pracami malczewskiego ,wyczółkowskiego, muncha i samego leona wyczółkowskiego, malarza-realisty znanego z obrazu orka na ukrainie (1894).

 Witold Wojtkieiwicz, Medytacje (Popielec), 1908, MNK

 Jacek Malczewski, Portret Stanisława Witkiewicza, 1897, MNK

Leon Wyczółkowski, Stańczyk (Szopka), 1898, MNK

 w zbiorze galerii znajdują się także rzeźby konstantego laszczki, rektora asp w krakowie, wzorującego się przede wszystkim na pracach augusta rodina, xawerego dunikowskiego oraz wacława szymanowskiego, znanego głównie z pomnika fryderyka chopina w warszawskich łazienkach, rzeźbiarza secesji, tworzącego nagrobki (np. swojego ojca na warszawskich powązkach), autora monumentalnego, niezrealizowanego, projektu pochód na wawel, która składała się z 52 figur władców polskich i innych ważnych postaci prowadzonych przez personifikację wolności lub polski, przypominającą syrenę na czole statku.

 Wacław Szymanowski, Wiatr, 1899, MNK

 Wacław Szymanowski, Pochód na Wawel (projekt), 1907 - 1911, MNK

 Konstanty Laszczka, Zrozpaczona, 1922, MNK

 znamienną częścią wystawy są ogromne kartony stanisława wyspiańskiego i józefa mehoffera, projektry witraży do katedr w krakowie i fryburgu szwajcarskim..

 Józef Mehoffer, Wiara, Kościół (projekty wykonawcze do 

katedry św. Mikołaja we Fryburgu Szwajcarskim), 1900, MNK

 Józef Mehoffer, Wiara (fragment), 1900, MNK

formiści i  kapiści

wśród artystów zainteresowanych zagadnieniem formy w malarstwie i rzeźbie szeroko zaprezentowana jest twórczość zbigniewa pronaszki (znanego z założenia teatru cricot oraz malarskiej współpracy z bratem, andrzejem - założyciel grupy formistów; rzeźbiarz i twórca kanciastych projektów do pomników znanych osobistości) , stanisława ignacego witkiewicza (najpopularniejszy formista, znany z sennych i krzykliwych motywów tworzonych pod wpływem używek) i leona chwistka (kontynuator teorii formistów, teoretyk sztuki, matematyk; był zafascynowany miastami i dynamiką, co znakomicie widać w jego obrazie szermierka, wspaniale eksponującym ruch). 

 Zbigniew Pronaszko, model do pomnika Adama Mickiewicza, 1922, MNK

 

 Leon Chwistek, Miasto, 1919, MNK

 Leon Chwistak, Szermierka, 1920, MNK

 Stanisław Ignacy Witkiewicz, Kompozycja ,1922, MNK

malarze, których w malarstwie fascynował głównie kolor to kapiści, reprezentowani przez jana cybisa, twócy ugrupowania kolorystów oraz jego uczniów: józaefa czapskiego i artura nacht samborskiego.

grupa krakowska

grupa krakowska to najważniejsze i najstarsze zgrupowanie artystyczne, sformułowane jeszcze przed wojną  (działanie w latach 1930-1937). twórczość ta związana jest z takimi cechami: płaskie, przenikające się, półprzezroczyste formy z konturami, giętkie zarysy. reprezentantami tej ważnej grupy są: tadeusz kantor, którego liczne dzieła, zarówno te malarskie, jak i zdjęcia z happeningów, można oglądać w muzeum, maria jarema,  rzeźbiarka, malarka i scenografka, znana z cykli grafik i jerzy nowosielski, asystent tadeusza kantora, żyjący do dziś.

 Tadeusz Kantor, asamblaże , MNK

 Tadeusz Kantor, Ambalaż - przedmioty, postacie, 1967, MNK

grupa wprost

krakowska grupa artystyczna założona w 1966 roku przed absolwentów malarstwa asp w krakowie: macieja bienasza, zbyluta grzywacza, leszka sobockiego i innych, której tematem były uczucia powojenne. charakterystycznym dla wczesnej twórczości jej członków było nawiązywanie do brutalnego ekspresjonizmu andrzeja wróblewskiego - czego dowodem może być utrzymana w cukierkowym różu kompozycja zbyluta grzywacza pt. kolejka jeszcze trwa, która jest jawnym nawiązaniem do obrazu wróblewskiego kojeka trwa z 1956 roku. młodzi malarze, chcąc wyrażać "wprost", opowiedzieli się za figuratywnością, antyestetyzmem i antyformalizmem. w swoich dziełach podejmowali tematy społeczne, polityczne oraz zagadnienia egzystencjalne.

 Andrzej Wróblewski,  Rozstrzelanie III, ok. 1949

 Andrzej Wróblewski, Dziecko z zabitą matką, MNK

 prace Zbyluta Grzywacza, z lewej: Kolejka jeszcze trwa , 1973, oraz płaskorzeźby

Zbylut Grzywacz, Maszyna do pisania, 1973, MNK

najważniejsze prace  (kolejność gradacyjna)

 Witold Wojtkiewicz, Fantazja, 1906, MNK

 Jerzy Duda-Gracz, obraz z MNK

 Jozef Pankiewicz, Japonka, 1908, NMK

 Władysław Ślewiński, Czesząca się, 1897

 Tadeusz Makowski, Trzej muzykanci, MNK

Józef Pankiewicz, Portret dziewczynki w czerwonej sukience (fragment), 1897

Olga Boznańska, Dziewczynka z chryzantemami, 1894