Notes małego historyka sztuki: secesja

na początku był impresjonizm, czyli chęć oswobodzenia się ze schematów akademickich.

był też angielski ruch arts & cratfs zapoczątkowany przez williama morrisa w 1888.

wcześniej było także bractwo prerafaelitów i twórczość jamesa mcneilla whistlera.

albo na początku były drzeworyty japońskie.

nastąpił rozwój techniki, urozmaicenie technik i sposobów tworzenia sztuki.

a przede wszystkim nastąpił przełom w postrzeganiu sztuki.

i zwiększenie roli narodu, jego tradycji, kultury, historii, który miał wpływ różne oblicza modernizmu.

styl, który zakwitł niemal we wszystkich sztukach plastycznych na przełomie XIX i XX wieku, to styl, który posiada chyba najwięcej imion i nazw, jakie historia sztuki kiedykolwiek nadała jakiemukolwiek nazwisku. o dziwno, styl ten ma więcej imion niż pablo picasso. zatem we francji był to art nouveau lub style moderne. w anglii z francuskiego art nouveau albo the new style, the wavy style. w niemczech jugendstil, co miało wpływ także na późniejsze określanie modernizmu jako takiego przez poprzedzanie nazwy sztuki pefiksem "młoda", np. młoda polska, młoda skandynawia, etc. ostatecznie jednak przyjęła się austracka wersja sezessionsstil, od łacińskiego "secessio" - oddzielam, która miała podkreślić nowatorstwo stylu na tle dotychczas istniejących. ten właśnie "oddzielony styl" - secesja, wpisał się na stałe w terminologii i został uznany za oficjalną nazwę tego stylu w historii sztuki. drugą uniwersalną alternatywą był jeszcze bardziej ogólnym pojęciem - modernizm, używany przede wszystkim w polsce (chociażby dlatego, że prekursor i najwybitniejszy reprezentant nowego stylu w polsce, stanisław wyśpiański, nie cierpiał nazwy "secesja").

cechy secesji:

- płynne, faliste linie
- ornamentacja abstrakcyjna bądź roślinna
- inspiracje sztuką japońską
- swobodne układy kompozycyjne
- asymetria
- płaszczyznowość i linearyzm (mocne kontury)
- subtelna pastelowa kolorystyka

dziedziny sztuki opanowane przez nowy styl (lub rozwój):

- witraż
- malarstwo olejne/ pastele/ akwarele
- grafika (litografia)
- ceramika i wyrób szkła
- tkactwo, haft, kilimy
- meblarstwo
- rzemiosło ogólnie pojęte
- architektura (drobna, np. wloty to metra)
- literatura (zdobnictwo ksiąg, litery incypitowe, iluminacje, obramowanie tekstu, okładki)

za bezpośredni okres kształtowania się secesji uważa się lata 80., za jej początek - lata 90. XIX. dojrzałą formę osiągnęła ona w połowie lat 90. z apogeum popularności i możliwości w roku 1900 (wystawa światowa w paryżu). w drugiej połowie lat 90. styl rozpowszechnił się w całej europie, czego efektem było wykształcenie się narodowych odmian stylu.

główne ośrodki secesji na świecie

anglia

- arthur heygate mackmurdo, twórca okładki książki wren's city churches z 1883 roku - kwieciste wzory

- james mc neill whistler, wykonawca tzw. pawiej sali z orientalnymi żaluzjami przedstawiającymi żurawie

- aubrey beardsley, rysownik (często odwoływał się sfery erotycznej, jego ilustracje cechował silny linearyzm i płaszczyznowość, wyrafinowanie, rezygnacja ze światłocienia, deformacja - czasem wręcz karykaturalna)

Arthur Heygate Mackmurdo, okładki Wren's city churches, 1883 roku

Aubrey Beardsley, Pawia Suknia, 1894

chicago i nowy jork (usa)

- lata 80. XIX wieku - pierwsze biurowce i domy towarowe,

- william le baron jenney, szkoła z chicago (1879)np. leiter building (niemal cały ze szkła)

- louis sullivan, biurowce o stalowym szkielecie, wielkich prostych bryłach i potężnym rytmie okien (1890-99)

- louis comfort tiffany, dzieła ze szkła i wyroby jubilerskie, prekursor wzornictwa lamp witrażowych, wazonów zwanych do dziś tiffany. (syn jubilera charlesa lewisa tiffany'ego)

Louis Comfort Tiffany, Tulip Table Lamp,

belgia

- victor horta, maisson tassel z charakterystycznymi schodami (1892/3) - pierwsze dzieło secesyjnej architektury wnętrza; motyw falistej, rozkołysanej linii od balustrady schodów i jej żelaznych kolumienek, przez desenie ścian i posadzki po płynny kształt samych stopni

oraz la maison du peulpe, gmach belgijskiej partii socjalistycznej, z wielką salą konferencyjną na najwyższej kondygnacji (1896-99) i innych budynków, np. grand bazar anspach.

- henry van de velde, willa bloemenwerf w ukkel z secesyjnymi meblami i wyposażeniem; był zwolennikiem maszyny, a nawet głosił piękno nowych wynalazków (np. lokomotywy). posługiwał się przede wszystkim linią; po raz pierwszy użył określenia "art noveau". twórca drobnego rzemiosła; aplikacji, akcesoriów, mebli.

- fernand khnopff, symbolista, tworzący nastrojowe płótna z melancholijnymi kobietami.

Victor Horta, Maisson Tassel w Brukseli, 1892/3

Fernand Khnopff, The Sphinx (The Caresses), 1896

francja

- prekursorzy: paul gauguin, emile bernard, vincent van gogh.; rodin (np. rzeźba danaida z 1885); NABIŚCI

- pierre roche, rzeźba, np. loie fuller

- maurice denis, pejzaże z nastrojowymi postaciami kobiecymi w jasnych, powłóczystych sukniach

- paul ranson, litografie pełne delikatnego liryzmu

- georges de feure, eugene gaillard, eugene colonna - ceramika, tkaniny, wyroby z metalu, meble - kruche, smukłe, wykonane z rzadkich gatunków drewna, ozdobione okuciami metalowymi (krzesła, stoliki, kredensy)

- hector guimard, meble, a przede wszystkim słynne wloty do paryskiego metra

- pierrwe bonnard, henri de toulouse-lautrec, plakaty, okładki czasopism; kontur, uproszczenie kształtów

Maurice Denis, Muzy, 1893

Hector Guimard, Sofa

Hector Guimard, Wlot do metra, 1900

+ http://www.sztukawnetrz.pl/ciekawostki/artykul_secesja2.html

barcelona (hiszpania)

- kojarzy się tylko z jednym nazwiskiem: antonio gaudi, autorem ponad 20 poważnych projektów architektonicznych w tym mieście. znany przede wszystkim z charakterystycznych mozaik, którymi wykleił niemal pół miasta, tworzył także elementy ogrodzeń, kioski, bramy wjazdowe, płoty i mury z zastosowaniem motywów roślinnych - liści palmowych czy pąków lotosu.

najpopularniejszą jednak pozostałością po tym artyście jest tzw. park guell, w którym znajdują się pawilony i kioski o fanstastycznie uformowanych dachach i pinaklach. pragnąc uniknąć materiałów tradycyjnych. gaudi pokrywa je odłamkami pstrych kafli, filiżanek i talerzy fajansowych o przeróżnych deseniach.

Park Guell, Antoni Gaudi, Barcelona,Hiszpania, 1900 - 1914

warto jednak wspomnieć o casa batllo i casa mila, dwóch zabytkowych kamienicach z bogatej dzielnicy barcelony, które gaudi miał okazję przedekorować. zmienił obie elewacje całkowicie tak, że dziś mówi się, że budowle te nie mają ani jednej linii prostej. kompozycja budowli jest asymetryczna, zdaje się być w ruchu, płynąć; "kamienne mury są poruszającymi się falami, balkony - wodorostami i pianą z żelaza, żyjące rośliny mieszają się z metalowymi liśćmi tak, że trudno je oddzielić od siebie."

Antonio Gaudi, Casa Batllo, 1905-7, Barcelona

Antonio Gaudi, Casa Mila, 1905-10, Barcelona

gaudi był bardzo religijny, bardzo mocno angażował się w życie kościoła. pewnie dlatego uznał za dzieło swego życia nigdy nie ukończoną świątynię ekspiacyjną pw. najświętszej rodziny - powszechnie znaną jako sagrada familia, której budowę rozpoczęto w roku 1882. kościół ten jest kwintesencją zamiłowania artysty do gotyku, zawiera jednak nie tylko elementy neogotyckie, ale i secesyjne. "portale są neogotyckie, lecz okryte warstwą bujnej secesyjnej dekoracji o motywach roślinnych i zwierzęcych. im wyżej, tym styl gaudiego staje się bardziej śmiały i oryginalny. cztery wrzecionowate wieżyce, zakończone hełmami i pinaklami o geometrycznych kanciastych kształtach przywodzą na myśl zarówno kubizm jak i ekspresjonizm. jak wydrążone budowle termitów, jak nieskończenie wydłużone ule wznoszą się te wieże" (schmutzler). gaudi poświęcił kościołowi ostatnie lata swojego życia, by po śmiertelnym wypadku w roku 1926 powrócić do niej za wieczny odpoczynek.

Antonio Gaudi, Sagradia Familia, początek budowy 1882

holandia

- prekursor: vincent van gogh

- jan toorop - osobliwe postacie dziewczęce, płaskie, wiotkie o spiczastych, jakby ptasich profilach, bujnych falistych włosach i długich chudych ramionach, w sukniach o powłóczystych trenach; jednobarwne, kompozycje figuralne, przeładowane alegoriami, symbolami i aluzjami; pasma długich cienkich linii falistych.

Jan Toorop, Trzy druhny (lub: Trzy narzeczone), 1893

Jan Toorop, O grave, where is thy Victory, 1892

niemcy

- główne ośrodki: monachium, berlin, darmstadt;

- georg hirth - tygodnik jugend (1866)

- hermann obrist - rzeźba, tkaniny, hafty, wyroby ceramiczne. w swoim hafcie cyklamen (1895), na niebieskawym tle przedstawił powyginaną, wężowatą żółtą roślinę. ze względu na jej bardzo dynamiczny charakter haft ten nazywany jest również uderzenie biczem.

Hermann Obrist, Cyklament, haft, 1895

- august endell - projektował meble, tkaniny, biżuterię i wyroby z metalu, jednak jego głównym dziełem jest fasada pracowni fotograficznej "elvira" z 1897/8 roku. na gładkim, nie rozczłonkowanym, płasko zakończonym murze o pięciu asymetrycznie rozmieszczonych oknach, z których każde ma inny wykrój i format, artysta rozpostarł olbrzymi płaski relief ze stiuku o barwach lilafioletowych i turkusowozielonych. elementy zaczerpnięte ze świata przyrody - motywy roślinne i zwierzęce - łączą się z ornamentami bezprzedmiotowymi w niezwykłą całość. uważa się, że w wyuzdanym reliefie endella można doszukiwać się zapowiedzi surrealizmu, dzieło bowiem w pewnym sensie nawiązuje do marzeń sennych.

August Endell, Atelier Elvira, 1897/8, Monachium

- otto eckmann, od początku zajmował się malarstwem, jednak w 1894 roku wystawił swoje obrazy na licytację i poświęcił się grafice; był twórcą grafik i ilustracji książkowych, projektował także sztukę użytkową (meble, litery, tkaniny i metaloplastykę).jednym z jego charakterystycznych dzieł jest wysoka wąska makata z łabędziami z 1896/7 roku. ozdabiał również kolumny monachijskiego tygodnika "jugend" i berlińskiego "pana" swego rodzaju winietami (winieta - pasek tytułowy czasopisma lub gazety, jego logo), ramkami, nagłówkami o motywach kwiatowych. w przeciwieństwie do dawnych ozdobników graficznych posługujących się światłocieniem modelującym bryłę, dążących do efektów iluzjonistycznych, ozdobniki eckmanna są płaskie, operują tylko linią i barwą czarną i czerwoną.

Otto Eckmann, Makata z łabędziami, 1897

glasgow (szkocja)

- wielka czwórka: charles rennie mackintosh (wielki architekt, projektant mebli i wnętrz), herbert macneir, margaret i frances macdonald (siostry; żony wymienionych panów)

ich dzieła charakteryzowała oszczędność połączona z wyrafinowaniem, jasne barwy, linie faliste obok prostych; chętnie wykorzystywali celtycki ornament wstęgowy, łączyli ascetyczną wstrzemięźliwość, maksymalną oszczędność środków z największym wyrafinowaniem zmysłowym, wyszukaniem, graniczącym niekiedy z afektacją i manierą.

- mackintosh - budynek glasgow school of art o prostej, asymetrycznej bryle; wnętrza herbaciarni miss cranston: the buchanan street tearoom (1896-7) i willow tearoom (1903-4). pomieszczenie the buchanan street zostało podzielone metalowymi prętami i ozdobione namalowanymi na ścianach postaciami kobiecymi i różami.

Charles Mackintosh, Projekt do dekoracji ścian, 1896/7

Charles Mackintosh, Glasgow School of Art, 1897-99

wiedeń (austria)

secesja wiedeńska miała nader wyraźne oblicze. cechował ją zwrot od linii krzywej do linii prostej, upodobanie do prostych figur i brył geometrycznych - prostokąta, kwadratu i koła, prostopadłościanu i kuli, do deseni szachownicowych, do rytmicznego powtarzania motywów, grupowania ich w rzędy, szlaki, fryzy. ulubioną figurą secesji był zwłaszcza kwadrat. (...)

nie nawiązywała do świetnych tradycji miejscowego późnego baroku i rokoka. cechował następnie secesję wiedeńską zwrot od form organicznych do form geometryczko-krystalicznych - brak w niej niemal zupełnie motywów roślinnych oraz redukcja do minimum ornamentu, ograniczenie go do pewnych określonych miejsc budowli lub mebla.

- w 1897 powstało stowarzyszenie artystów "sezession" (stąd nazwa stylu)

- joseph maria olbrich - twórca gmachu stowarzyszenia, 1898-9

Joseph Maria Olbrich, Sezession House, 1898-9

gustav klimt (1862 - 1918)

– symbolista

choć został wykształcony w duchu akademickim, szybko (oficjnalnie w 1897 roku) porzucił dogmaty akademickie w związku z powstającym w wiedniu specyficznym klimatem artystycznym, zwiastującym przełom w sztuce. był jednym z twórców stowarzyszenia "sezession", wielokrotnie wybierany na przewodniczącego, a jego działalność w stowarzyszeniu trwała do 1905 roku.

jego dzieła są wyrazem nieograniczonej swobody twórczej, w pełni wyrażają bujność i złożoność epoki, w której dane było mu tworzyć. głównym tematem prac malarza były piękne kobiety, ukazywał je w symbolicznych aktach w charakterystycznych złotych kompozycjach przywodzącymi na myśl kwadratową mozaikę. klimt uprawiał portret, kompozycję figuralną i pejzaż. w portretach, wyłącznie kobiecych, przedstawiał damy z arystokracji i wielkiej burżuazji, istoty wrażliwe i namiętne, o wielkich, rozgorączkowanych oczach, płonących policzkach, purpurowych, rozchylonych, jakby otwierających się do pocałunku ustach i szczupłych nerwowych rękach. spowijał je przy tym w powłóczyste suknie, otulał w puszyste futra, obsypywał drogimi kamieniami i klejnotami, umieszczał na tle wzorzystych tkanin orientalnych. (...) w kompozycjach figuralnych klimta nagie kobiety o bujnych czarnych lub ognistorudych włosach, o pełnych piersiach i biodrach, unoszą się w nieokreślonej bliżej przestrzeni, przeciągają się lubieżnie lub splatają ze sobą.

Gustaw Klimt, Portret Adeli Bloch-Bauer I (Złota Adela), 1907

Gustaw Klimt, Pocałunek, 1908

Gustaw Klimt, Judyta z głową Holofernesa, 1901

Gustaw Klimt, Danae, 1907

skandynawia

- edvard munch - jego wczesna twórczość jest ściśle związana z secesją; falista linia o niespokojnym rytmie była odnośnikiem do secesji, a linia u muncha pełni przecież funkcję przedstawiającą i dekoratywną, ale także nastrojową i przede wszystkim ekspresyjną. do tego z secesją łączy muncha także upodobanie do symboli, zafascynowanie sprawami płci oraz procesami cielesno-psychicznymi, związanymi z dojrzewaniem, miłością i przekwitaniem. jego litografia madonna ze znajdującymi się w okół postaci kobiecej plemnikami jest dobrym tego przykładem.

- sztuka skandynawska łączy się z secesją przede wszystkim na polu rzemiosła; w danii powstała królewska wytwórnia porcelany, której wyroby inspirowane sztuką dalekiego wschodu były znane w całej europie.

czechy

- wpływ secesji austriackiej; opanował wszystkie dziedziny sztuki, od rzeźby po malarstwo.

- ladislav saloun, rzeźbiarz, twórca praskiego pomnika jana husa z 1905-1913 roku.

alfons mucha (1860 - 1939)

- grafika użytkowa

wykształcenie plastyczne otrzymał w monachium, gdzie zetknął się ze studentami z wielu krajów, których poglądy z pewnością wpłynęły na jego późniejszy stosunek do sztuki. większość życia spędził poza granicami ojczyzny, bowiem po studiach w monachium kontynuował naukę w paryżu. we francji również miał okazję posłuchać wielu różnych poglądów na sztukę, jako że paryż był w tym czasie głównym ośrodkiem sztuki. w okresie tym poznał wielu uznanych malarzy, również polaków - ślewińskiego, wyspiańskiego i mehoffera. tak jak jego polscy przyjaciele, był ściśle związany z kulturą i historią słowian, co przedstawił 20 obrazach z cyklu epopeja słowiańska, którą tworzył w latach 1910 - 1928.

jednak jego nazwisko jest kojarzone przede wszystkim z postaciami kobiecymi wypełniającymi podłużne tło plakatu - kobietami o bujnych falistych włosach skręcających się spiralnie, ze zmysłowymi ustami i dużymi oczami, w otoczeniu kwiatów, często ukazywane jako alegorie, personifikacje. kobiety te były podkreślone mocnym, grubym konturem kontrastującym z gamą delikatnych, bladych kolorów. warto wiedzieć, że często za modelkę do jego portretów robiła jego córka i że mucha zajmował się fotografią, by tworzyć prosto ze zdjęć w celu oszczędzenia modelkom długiego i męczącego pozowania. wedle obiegowej opinii sława muchy w paryżu to przede wszystkim zasługa jego pomysłu - długie, wąskie, ale wysokie plakaty były czymś nowym w tym środowisku; zapewniały zwrócenie uwagi z daleka i dawały większe szanse na zapamiętanie przez potencjalnego odbiorcę - czy to widza reklamowanego spektaklu, czy kupującego promowany produkt.