mehoffera witraże we fryburgu

a wiecie, co jest we fryburgu? niektórzy nie wiedzieli, pamiętali, że coś ważnego, ale nie mogli sobie przypomnieć, co.

fryburg, miasto położone w zachodniej części szwajcarii, zostało założone już w XII wieku. jedną z najważniejszych punktów tego miasta jest gotycka katedra św. mikołaja. powstała ona na miejscu romańskiej kaplicy, której przebudowę rozpoczęto w roku 1283, a zakończono postawieniem wieży w roku 1490.

ciekawym elementem architektonicznym założenia jest dzwonnica z 11 dzwonami, która ma 76 metrów wysokości i prowadzą na nią 365-stopniowe kręcone schody.
drugą ciekawostką może być materiał, z którego zbudowano katedrę, a który obecne przysparza wielu kłopotów. bowiem piaskowiec, budulec założenia, jest bardzo wrażliwy na spaliny i działanie kwaśnych deszczów (sic!), przez co budynek wymaga częstych renowacji i stałej konserwacji.

 

 Katedra św. Mikołaja, 1283-1490, Fryburg Szwajcarski


Katedra św. Mikołaja, wieża, ok. 1490

w odpowiedzi na brak informacji na stronie niemieckiej lub zdawkowość informacji na stronie francuskiej na temat mnie osobiście przy tej okazji interesujący warto podkreślić, co nam - polakom - powinno się wydawać w tej katedrze najcenniejsze. i proszę bardzo, okazuje się, że najciekawszym dla polskiego małego historyka sztuki elementem budowli nie jest dzwonnica (skądinąd piękna; z ciekawą rozetą i pięknymi strzelistymi pinaklami) ani pokaźne organy autorstwa francuskiego artysty, alojzego moosera, ale witraże józefa mehoffera.

Choć sam Józef Mehoffer to nazwisko słynne nie tylko we Fryburgu, ale w całej Szwajcarii. W 1895 roku ten młody krakowski artysta wygrał konkurs na zaprojektowanie witraży do gotyckiej kolegiaty św. Mikołaja we Fryburgu. Przez 41 lat Mehoffer pracował nad 13 olbrzymimi oknami. To dzieło jego życia znalazło uznanie w oczach tak znanych współczesnych mu artystów jak Ferdynand Hodler oraz krytyków. Zespół szklanych obrazów uznali oni za najlepsze dzieło sztuki modernistycznej w Szwajcarii i jedno z najwybitniejszych w świecie przykładów secesji. Dziś jeszcze witrażami Mehoffera chlubią się wszystkie przewodniki po Fryburgu i to na równi ze słynnymi nowoczesnymi rzeźbami Jeana Tinguely'ego i Niki de Saint Phalle w pobliskim muzeum ich twórczości.

źrodło: gazeta.pl

gdy wygrał konkurs w 1895 roku miał zaledwie 25 lat, a mimo to jego karton "apostołowie" wyprzedził projekty 26 pozostałych kandydatów wywodzących się z najlepszych szkół europejskich. w latach 1895 - 1936. 13 witraży, z których osiem znajduje się oknach kaplic otwartych do naw bocznych (z lat 1895-1918) oraz pięć w oknach prezbiterialnych (z lat 1919 – 1936), przedstawia sceny z dziejów fryburga oraz świętych najważniejszych dla tego miasta, ale także sceny biblijne i fundamentalne prawdy wiary. "(...) mieniące się wszystkimi kolorami witraże z Trójcą Świętą - skupionym obliczem Boga Ojca, wizerunkiem Chrystusa i gołębim wyobrażeniem Ducha Świętego, oraz z postaciami świętych, między innymi Jana, odtrącającego demona Jakuba i idącego na kaźń Andrzeja. Ukazują postacie zwycięskiej Matki Boskiej, apostołów, męczenników, biskupów i diakonów, błogosławionego Mikołaja, oraz trzech króli schylonych w pokłonie przed podobną do krakowskiej szopką." (źródło: www.tele-program.pl)

 Józef Mehoffer, Hołd Trzech Króli, Rzeź Niewiniątek (poniżej), po 1930,
fot. Rafał Babicz


Józef Mehoffer, Hołd Trzech Króli (karton), 1930, MNK

wykonanie witraży, uznawanych przez niektórych za "dzieło życia" mehoffera, zajęło artyście niemal pół życia. widać w nich pewną ewolucję stylu mehoffera. w najwcześniejszych dziełach widać wpływ twórczości nauczyciela artyści, jana matejki - historyzm, jednak późniejsze dzieła prezentują już cechy bliższe secesji (szczególnie witraże z naw), a te najpóźniejsze, z okresu międzywojennego nawiązują do art deco (prezbiterium).

Józef Mehoffer, witraż z katedry we Fryburgu,
fot. Rafał Babicz

Cały ten monumentalny zespół cechuje niezwykła dekoracyjność  wyrażająca się w oszałamiającym bogactwie ornamentyki, form i  barw harmonijnie wpisanych w pewne rytmy kompozycyjne i   w artykulacje architektoniczne smukłych gotyckich okien. W witrażach kaplic uwagę zwracają monumentalne, pełne wyrazu postacie. Każda ze scen zawiera głębokie treści – głównie  religijne, lecz również historyczne i inne.  Dominuje triumfalny, patetyczny ton.

źrodło: Anna Zeńczak, "Witraże Józefa Mehoffera w katedrze p.w. św. Mikołaja z Flue we Fryburgu w Szwajcarii", www.i-mnk.pl

Józef Mehoffer, witraż z katedry we Fryburgu,
fot. Rafał Babicz

w kolekcji muzeum narodowego w krakowie znajduje się pokaźny zbiór kartonów wraz z zachowanym w magazynach kartonem "apostołowie".

****
warto zaznaczyć, że witraże i inne wielkoformatowe dzieła autorstwa mehoffera znajdują się również w innych świątyniach:
- polichromia sklepienia katedry ormiańskiej we lwowie
- projekt witraży katedry łacińskiej tamże
- polichromia i projekty witraży kościoła pw. najświętszego serca pana jezusa w turku
- projekt witraży w budynku komunalnej kasy oszczędności miasta krakowa

Józef Mehoffer, Narodziny Jezusa, Katedra Łacińska we Lwowie

Józef Mehoffer, Alegoria Oszczędności, 1933,
budynek Komunalnej Kasy Oszczędności w Krakowie

na zakończenie ciekawa informacja: Mehoffer leży też w Szwajcarii

PS: dziękuję za zdjęcia niejakiemu Rafałowi Babiczowi i inicjatorowi całej notki, on już wie :*

el greco w polsce

El Greco, Ekstaza św. Franciszka, ok. 1575

nasz ulubiony grecki malarz, el greco (domenicos theotocopulos), urodzony w roku 1541 najprawdopodobniej na krecie, inspirował się tym, co ujrzał w czasie podróży po europie; w 1568 roku zapoznał się z pracami tycjana w wenecji, a potem też miał bliski kontakt z pracami tintoretta. od 1570 roku przebywał w rzymie, gdzie spotkał się z twórczością rafaela i michała anioła, lecz ich prace nie zachwyciły malarza. ówczesną stolicę sztuki opuścił siedem lat później, najprawdopodobniej przez konflikt z vasarim, znanym dzisiaj przede wszystkim ze zbioru biografii najważniejszych artystów średniowiecznych i renesansowych.
z włoch przeniósł się do hiszpanii, gdzie osiadł w toleda i tam spędził resztę swojego życia. stąd też uznaje się go za malarza hiszpańskiego. tworzył głównie na polecenie kontrreformacyjnej inkwizycji i przede wszystkim obrazy przedstawiające sceny religijne lub wizje mistyków. jest najpopularniejszym przedstawicielem manieryzmu, jego charakterystyczny styl: żywa kolorystyka, ekspresja form i misterne wydłużenie postaci czyniące je jakby bohaterami snów często pełne są mistycznej ekstazy  stał się inspiracją dla artystów późniejszych, chociażby picassa, pollocka czy cezanne'a.

do jego najważniejszych prac należy zaliczyć nie tyle te o tematyce religijnej (wniebowzięcie najświętszej marii panny z 1577, trójca święta, 1577; męczeństwo świętego maurycego, 1580-82 czy znany pogrzeb hrabiego orgaza z 1586 roku), ale również płótna widok z toledo, 1597 czy laokoon, 1610.

El Greco, Wniebowzięcie NMP, 1577

El Greco, Pogrzeb hrabiego Orgaza, 1586


El Greco, Laokoon, 1610

obraz el greco w polsce

dziwnym trafem w naszym pięknym kraju odnaleziono obraz tego malarza. w roku 1964 w miejscowości kosów lacki na podlasiu podczas inwentaryzacji zabytków odnaleziono na plebanii płótno tego malarza. co ciekawe, obraz uchował się na plebanii bardzo długo, zdążył zniszczyć się od dymu świec, a właściciele płótna nie mieli pojęcia, jakiego rozmiaru skarb trzymają pod swym dachem. po to właśnie przez próbę uzyskania zgody na przebudowę dachu w małym kościółku w kosowie lackim obraz został zauważony, bo miał stał się kartą przetargową do zrealizowania wymiany dachu.
gdy przybyłe w roku 1964 pracownice instytutu sztuki pan, izabella galicka i hanna sygietyńska zauważyły ten  "pociemniały i brudny, z rozdarciem w lewym, górnym rogu" obraz, zaintrygował je, choć początkowo nikt nie chciał uwierzyć, że autorem obrazu jest wielki manierysta.
wątpliwości rozwiały się w roku 1974, gdy podczas konserwacji odkryto niedostępną dotąd, bo zagiętą na blejtramie oryginalną sygnaturę domenicos theotokop(ulos).
choć nie wiadomo, skąd obraz znalazł się w takim miejscu, autorstwo zostało potwierdzone, a obraz trafił do kolekcji muzeum diecezjalnego w siedlcach (co uczyniło miasto wielką atrakcją turystyczną; warto zauważyć, że siedlce chlubią się obrazem już na samym wjeździe do miasta na tablicach powitalnych) i jest tam eksponowane od 2004 roku.

obraz przedstawia świętego franciszka z asyżu w momencie ostrzymania stygmatów. postać jest wydłużona; mimika i gesty świętego ukazują dramatyzm sceny. kolorystyka całego obrazu jest bardzo zimna, tak jakby stygmatyzacji towarzyszyły zjawiska pogodowe, np. burza. sam franciszek godzi się z tym wielkim wyróżnieniem i gotowy na uciążliwy ból pochyla się do przodu rozchylając ręce czekające na rany, sam zaś wiernie wpatruje się w niebo.

futuryzm

mówiąc o historii sztuki sprzed ii wojny światowej warto wspomnieć o tym, że wraz z rozwojem nauki i przemysłu powstał nowy przedmiot rozmyślań estetycznych i etycznych - maszyna. jak pisze umberto eco w książce "historia piękna": idea piękna jest względna nie tylko w różnych epokach historycznych. nawet w tej samej epoce, a nawet w tym samym kraju mogą współistnieć różne ideały plastyczne. przykładem swego rodzaju wybryku na tle innych nurtów i tendencji artystycznych okazał się futuryzm zapoczątkowany we włoszech przez poetę filippo tommaso marinetti i malarza umberto boccioni, którzy nie uważali futuryzmu (łac. futurus - przyszły) za nowy kierunek czy styl, lecz za ideologię, zmianę myślenia. w roku 1909 wydali tzw. manifest futuryzmu", w którym głosili zniszczenie kultu przeszłości, zignorowanie krytyków i historyków sztuki oraz wygnanie ze sztuki wszystkich wykorzystywanych już tematów i motywów w imię nowatorstwa i tworzenia sztuki nowej, dalekiej od klasycznego naśladownictwa. jak głosili w "akcie założycielskim i manifeście futuryzmu: wspaniałość świata wzbogaciła się o nowe piękno: piękno szybkości! samochód wyścigowy ze swoim pudłem zdobnym w wielkie rury podobne do wężów o ognistych oddechu... ryczący samochód, który zdaje się pędzić po taśmie karabinu maszynowego, jest piękniejszy od nike z samotraki! ten przełom w poczuciu estetycznym, choć nie zyskał większego odzewu w późniejszym czasie, był kwintesencją buntu artystów znudzonych klasycznymi regułami. uznano, że dzieło ludzkie, twór cywilizacji i wszystkie jej następstwa związane z postępem nauki poprzez swoją przydatność i praktyczność są piękniejsze od zwykłych, statycznych dzieł sztuki. nie oznaczało to jednak zerwania ze sztukami plastycznymi, ale z obraniem nowej drogi, tak jak na przykład przedstawia to obraz giacomo balla "dynamizm psa na smyczy", który pokazuje spacer z psem tak, jak się go widzi, pełen ruchu i ciągłej zmiany.

Giacomo Balla, Dynamizm psa na smyczy, 1912

malarstwo

głównymi cechami malarstwa futurystycznego przedstawionymi w "technicznym manifeście malarstwa futurystycznego" było ukazywanie przedmiotu w ruchu, tak jakby w rozbiciu, by nie tak jak dotychczas przedstawić ruch za pomocą namalowania klatki z filmu - obrazu powstałego w wyniku zatrzymania ciała w sekundzie, chwili ruchu, ale tak, jak oko naprawdę widzi ruch - ugięta w czasoprzestrzeni, zwielokrotnioną, nieostrą, rozbitą niczym w oku owada albo kalejdoskopie. stwierdzono, że przedmioty nie posiadają jako takiej indywidualności, są częścią tłumu innych przedmiotów i całego otoczenia. „szesnaście osób otaczających cię w jadącym autobusie staje się w tym samym czasie jednym. są bez ruchu i jednocześnie się przemieszczają. ... autobus wjeżdża w mijane domy, a one rzucają się na autobus, spajając się z nim w jedno.” styl futurystów kształtował się powoli; w latach 1910 - 1911 stosowano technikę mpresjonistycznego dywizjonizmu, która wiązała się z optycznymi odkryciami fizyków, a polegała na ograniczeniu palety barw widma słonecznego. farby nakładano plamami czystych kolorów do postaci pola punktów i linii tak, że dopiero z pewnej odległości tworzyły kolory uzupełniające i całość obrazu. uzyskuje się w ten sposób efekt wibracji i świetlistości, niemożliwy do osiągnięcia przy mieszaniu kolorów. inspirowano się również kubistyczną dekompozycją płaszczyzn, która wzbogacona o żywość barw i dynamikę tworzyła siatkę linii sił podkreślających i potęgujących wrażenie ruchu. pragnienie pokazania ruchu zaowocuje abstrakcjami złożonymi z pionowych linii i barwnych plam, podporządkowanych skomplikowanej geometrii przenikających się i łączących płaszczyzn. początkowo używano głównie barw takich jak brązy, ugry, zielenie, a potem rozjaśniono paletę i przekonano się do barw czystszych i bardziej nasyconych.

jednym z najważniejszych motywów powtarzających się w malarstwie futurystycznym było miasto, pełne ruchu i migających świateł. to głównie w znajdujący się w miastach transport mógł pozwalać na doświadczenia związane ze zlewaniem się obrazów obserwowanych przez okno rozpędzonego samochodu lub pociągu. właśnie te optycznie doświadczenia doprowadziły do teorii, że wszystko się zlewa, nie ma przedmiotów i części niezależnych, wszystko jest częścią składową wielkiego krajobrazu.
wielkim fetyszem futurystów była maszyna, często pojawiająca się w obrazach, co widoczne jest w twórczości związanego z futurystami fernanda legera, którego inspiracja współpracą z włoskimi artystami miała wpływ na utworzenie własnego stylu często nazywanym tubizmem, bo przedstawiającym rzeczywistość w postaci rur i tub, porównując ją do maszyn.

Fernand Léger, Karciarze, 1917

jednym z najważniejszych malarzy-futurystów był giacomo balla, urodzony w turynie, gdzie studiował, by w 1958 roku przeprowadzić się do rzymu. tam pracował jako ilustrator, portrecista i karykaturzysta, a w 1899 roku jego praca znalazła się na biennale w wenecji. po roku 1910 związał się z futuryzmem, i to prace z tego okresu uczyniły go istotnym w historii sztuki.

Giacomo Balla, Dziewczynka na balkonie, 1912

Giacomo Balla, Szybkość samochodu, 1913

istotnym malarzem był także założyciel futuryzmu, umberto boccioni, który urodził się w calabrii, ale po skończeniu nauki także przeprowadził się do stolicy włoch. tam poznał wielu młodych malarzy uczęszczających do pracowni giacomo balli, którzy później dołączyli do grupy futurystów. po ogłoszeniu manifestu tworzył w duchu grupy, jednak współpracę z  młodymi malarzami przerwała wojna. boccioni zaciągnął się do wojska i podczas bitwy spadł z konia, a ten poważny upadek doprowadził do jego śmierci.
na początku swej twórczości malował w technice pointylizmu, ale potem zaczął realizować program futurystów, tworząc formy za pomocą przenikających się nawzajem płaszczyzn, komponując obraz wg reakcji przedmiotów na światło. jego dzieła dotyczyły głównie tematyki miasta i jego zapełnionych ulic, ale od 1913 malował głównie szybkość - parowozy, samochody i rowery. jego twórczość stopniowo przekształcała się w abstrakcjonizm.

Umberto Boccioni, Elastyczność (synteza ruchu galopującego konia), 1912

Umberto Boccioni, Cyklista, 1913

ciekawym artystą był także gino severini. urodził się w toskanii, ale potem przeprowadził się do paryża. na początku tworzył w pointyliźmie, także w stylu kubistycznym, a od ogłoszenia manifestu w 1909 z umbero boccionim i innymi zaprzyjaźnionymi malarzami związany był z futuryzmem. po 1913 roku nawiązywał rónież do abstrakcjonizmu, by powrócić do sztuki figuratywnej i kubizmu.

Gino Severini, Błękitna tancerka, 1912

Gino Severini, Pancerny pociąg, 1915

rzeźba i architektura
jedynym twórcą i teoretykiem rzeźby futurystycznej był boccioni. w swoich kompozycjach przeciwstawił się akademickiej wierności naturze i tradycji historycznej. jego najważniejszym dziełem w tym zakresie jest rzeźba "jedyna forma ciągłości w przestrzeni" z brązu.

Umberto Boccioni, Jedyna forma ciągłości w przestrzeni, 1913

w architekturze futuryzm wyraził się w wizjonerskich projektach miast przyszłości antonia sant’elii, uważanego za jedynego z najwybitniejszych teoretyków nowoczesnej, funkcjonalistycznej urbanistyki początku XX wieku. jego projekty ukazywały proste, funkcjonalne, pozbawione wszelkich ozdób wieżowce z betonu, stali i szkła. jego budowle były to proste, dynamiczne bryły z zastosowaniem dużej ilości technologii, ale małej ilości roślin i małą ingerencją natury.

Antonio Sant'Elia, Projekt futurystyczny, 1914

futurym, jako zespół tendencji do porzucenia klasycznego pojęcia o pięknie i tradycyjnego mimezis, zarówno w literaturze, sztuce jak i muzyce i teatrze mocno oddziaływał na całe przedwojenne włochy, a także na inne kraje, np. rosję i polskę (najważniejszym futurystycznym polskim malarzem był tytus czyżewski), jednak choć wielu malarzy-futurystów sprawdzało się także w abstrakcjonizmie, który pasował doktrynie futurystów, to kierunek sam w sobie nie miał kontynuacji w późniejszych czasach ani bezpośredniego wpływu na późniejsze dzieje sztuki.

Tadeusz Czyżewski,
Akt z kotem, 1920

wojciech gerson

wojciech gerson

data urodzin: 1 lipca 1831, warszawa
nauka: warszawska szkoła sztuk pięknych, kształcił się też w petersburgu i w paryżu.
kierunek: realizm

tematyka: głównie historyczna, także pejzaże (widoki tatr), malarstwo obrazowe, religijne i portrety
technika: malarstwo olejne, ilustracje do książek, grafiki - litografia
najważniejsze obrazy:
- kiejstut i witold więźniami jagiełły 1873
- zabójstwo przemysława ii w rogoźnie, 1881
- krajobraz podgórski, 1882
- dziewczyna z gołąbkiem, 1886
- wyschnięty potok w tatrach, 1893
- babcia idzie!, 1897
zasługi: liczna artykuły z historii sztuki, polskie tłumaczenie "trattato della pittura" leonarda da vinci, podręcznik anatomii dla artystów; był współzałożycielem towarzystwa zachęty sztuk pięknych - organizacja skupiającej artystów i miłośników sztuki, założona w warszawie w 1860 wraz z aleksanderm lesserem. jej głównym zadaniem była popularyzacja sztuki polskiej, niesienie pomocy młodym artystom, działalność wydawnicza, organizacja wystaw i konkursów. (od 1900 siedziba w gmachu projektu stefana szyllera - galeria zachęta)
uczniowie: sama śmietanka! między innymi: józef chełmoński, władysław podkowiński, leon wyczółkowski, józef pankiewicz, wacław chodkowski.
data śmierci: 25 lutego 1901, warszawa

 

Wojciech Gerson, Zabójstwo Przemysława II, 1881, MNW

już nigdy więcej nie będę miała problemu z tym obrazem!

rogoźno, miasto lokowane na prawie niemieckim znajduje się w województwie wielkopolskim niedaleko poznania. król przemysł II (król polski od 1295 roku) wybudował w tym mieście modrzewiowy zamek i w ogóle był bardzo związany z tym miejscem - często tu przebywał, o czym świadczą dokumenty z 1284 i 1286 roku. ostatnia zanotowana obecność króla w mieście to ta z 8 lutego 1296 roku, gdy został zamordowany.
sprawa zabójstwa przemysła jest niejasna, bowiem nie wiadomo do końca, kto był mordercą. według jednej z teorii margrabowie branderburscy oraz jan, siostrzeniec przemysła (wspólnym motywem zbrodni miała być nienawiść niemców i zazdrość siostrzeńca względem koronacji przemysła.)  wysłali oddział zbrojnych, który wtargnęli do rogoźna i porwali króla. choć mieli dowieźć go do brandenburgii, to mocno zraniony król nie nadawał się do dalszej drogi i zabito go w podróży.

obraz gersona przedstawia sytuację nieco inaczej. w zagraconej i nieuporządkowanej izbie na byle jakim łóżku przeciąga się piękne, młode ciało śpiącego króla. z ciemnego korytarza zerkają uzbrojeni mężczyźni, obserwujący stojącego nad łożem króla mężczyznę z nożem. mężczyzna wydaje się być niepewny i zdezorientowany, ręka z nożem zawisła w powietrzu i nie wykonała jeszcze śmiertelnego ruchu. gerson ciekawie przedstawia mimikę twarz postaci, szczególnie centralnej postaci zabójcy, na której malują się skomplikowane uczucia.