mezopotamia - międzyrzecze. miejsce rozwoju jednej z najstarszych cywilizacji - obecnie teren iraku, syrii, iranu i turcji. rozkwit cywilizacji w tym miejscy przypadł na około 3500 rok p.n.e. na wpływ rozwoju tych cywilizacji, z czym wiązał się także rozkwit sztuki, miały trzy największe ludy: sumerów, babilończyków i asyryjczyków.
sumerowie
kluczowym elementem architektury sumeryskiej są zigguraty (=budowle w formie ściętej, schodkowej piramidy o kwadratowej lub prostokątnej podstawie), które w najwyższym punkcie mieściły sanktuarium - kaplica (lub wedle innych badań - obserwatorium astrologiczne), do którego prowadziły schody lub rampy. platformy budowano z suszonej cegły - wynalazku powstałego równolegle w starożytnym egipcie. najstarsze zigguraty pochodzą z miasta uruk z ok. 2800 roku p.n.e., natomiast jeden z najlepiej zachowanych tego typu obiektów to ziggurat z ur z 2100 - 2000 r. p.n.e.
Ziggurat Ur-Nammu, XXI - XX w. p.n.e.
w grobowcach królewskich tego religijnego ośrodka odnaleziono tzw. sztandar z ur. jest to przytwierdzona do drewnianej płytki mozaika z masy perłowej, udekorowana muszlami, kością słoniową i kamieniami - szczególnie lapis lazuli. dzieło było być może częścią instrumentu bądź pudła. mozaika znajduje się po dwóch stronach, a tematyka dekoracji pozwala na nazwanie ich pokojową - gdzie widoczna jest procesja z darami do władcy siedzącego na tronie, oraz wojenną, która ukazuje najstarsze przedstawienie armii sumeryjskiej szykującej się na wojnę. płaszczyzna mozaiki podzielona jest na poziome pasy, które czytamy od dołu - najpóźniejsze wydarzenia znajdują się w najwyższym pasie (= kompozycja rejestrowa). przedstawienie postaci profilem, co wskazuje na ich ruch może wynikać jeszcze z prehistorycznych malowideł naskalnych lub wskazywać na powiązania sztuki mezopotamskiej z egipską.
Sztandar z Ur, 2600 - 2400 p.n.e., British Museum
sumeryjska rzeźba oparta była na ściśle ustalonym kanonie. były to figurki z brązu przedstawiające tylko postaci ze społecznych elit i w pozie modlitewnej - ręce skrzyżowane na piersiach. postać ludzka była mocno uproszczona do geometrycznych kształtów (co wiązało się z potrzebą zmieszczenia figury w bloku tworzywa), a brak zwracania uwagi na proporcje sprawiał, że często głowa była o wiele za duża. zwracano jednak uwagę na twarz, silnie podkreślając oczy, na których miała skupiać się uwaga patrzącego. znakomitym przykładem jest posążek gudei, władcy lagasz. był on założycielem nowej dynastii, dlatego uwieczniono jest podobiznę w brązie.
Gudea z Lagasz, 2120 p.n.e., Luwr
babilon
największy rozwój babilonu przypadł na XVIII w. p.n.e. m. in. za rządów słynnego hammurabiego. z tego okresu pochodzą ruiny pałacu w mari, ogromnej budowli mierzącej ok. 3 tys. mkw, otoczonej grubym murem. do jej wnętrza prowadziła tylko jedna brama. na ścianach pałacu zachowały się liczne dekoracje: malowidła przedstawiające sceny batalistyczne i ceremonie religijne.
istotnym elementem architektury babilońskiej były bramy miejskie. oczywiście najpopularniejszą jest zachowania po części i zrekonstruowana w berlinie brama isztar, dzięki czemu możemy podziwiać ją w prawdopodobnej okazałości. postawiona przez nabuchodonozora II w VI w. p.n.e. była poświęcona babilońskiej bogini miłości isztar. zbudowano ją z cegieł glazurowanych, co czyniło znajdujące się na niej dekoracyjne postaci wypukłymi. dekoracje bramy opierają się na intensywnym lapis lazurowym tle, z którego wyłaniają się złote sylwetki 575 (!) świętych zwierząt: lwów, byków i muszkuszu (smok- bóg maraduk).charakterystycznym "dekorem" babilońskiej architektury są lammasu, skrzydlate byki z głowami sędziwych starców o długich brodach i ogolonych głowach.
Brama Isztar, VI w. p.n.e., Muzeum Pergamońskie
skoro już mowa o hammurabim, to nie sposób opuścić sztandarowej pamiątki po babilończykach - prawom spisanym na steli (= prostokątną płytę kamienną ustawioną pionowo, wykorzystywaną do reliefowego przedstawiania ważnych wydarzeń z dziejów, ukazująca dokonania władców oraz wydarzenia religijne). tzw. stela hammurabiego ustawiona w suzie przedstawiała reliefową podobiznę króla stojącego przed siedzącym na podwyższeniu (stopy na charakterystycznym przedstawieniu gór) szamaszem - bogiem słońca i sprawiedliwości. szaman wręcza królowi symbol władzy będący dowodem na to, że król jest namiestnikiem bożym. co ciekawe w tym przedstawieniu sylwetka króla nie odbiega rozmiarami od sylwetki boga, co jest niemal wzorcowe w tego typu przedstawieniach. możliwe, że wraz z insygniami władzy szamasz podaje hammurabiemu także moc prawodawstwa - stela bowiem zawiera spis praw, precedensów oraz określa granice państwa hammurabiego.
Stela Hammurabiego, XVIII w. p.n.e.
asyria
sztuka asyryjska jest bogata przede wszystkim w architekturę - budowano tam z powodzeniem zigguraty i świątynie. niejaką nowością były tam portale, czyli bogato dekorowane główne wejścia, w których umieszczane strażników bramy - lammasu. drugim nowatorskim elementem architektonicznym były ortostaty (= dwie kamienne płyty mocowane jedna nad drugą na wysokich murach lub jako fryzy na długich ścianach) dekorowane reliefami z przedstawieniami zwierząt: lwów, byków, gryfów. celem tematyki tych dekoracji było demonstrowanie siły człowieka i jego przewagi nad dziką naturą, a także dobra nad złem. dlatego wiele z nich przedstawia walkę lub polowanie na zwierzęta. najpopularniejsze z nich to ortostaty z pałacu assurbanip
Scena zabijania lwów, 645 p.n.e., British Museum
Ranna lwica, VII w. p.n.e.
________
pamiętajmy, że sztukę mezopotamską zaliczono do siedmiu cudów świata starożytnego - na liście znajdują się przecież wiszące ogrody semiramidy z VII wieku p.n.e. - były to tarasy rozmieszczone schodkowo tak, że każdy z nich stanowił odrębny ogród. więcej informacji w załączonej notce.