na początku X wieku sztuka preromantyczna zostaje zdominowana przez sztukę ottońską, będącą bezpośrednim następstwem panowania ostatnich władców z dynastii ludolfingów na terenie świętego cesarstwa rzymskiego. koronowany w roku 962 roku otton I przyjął tytuł cesarza rzymskiego narodu niemieckiego, co związało się z przeniesieniem ośrodków sztuki na ziemie niemieckie. sztuka ottońska jest tak naprawdę wynikiem połączenia dwóch wpływów: dworu cesarskiego oraz zakonów benedyktyńskich.
architektura karolińska będzie oczywiście nawiązywać do rozwiązań karolińskich, dzięki czemu przejmie takie nowinki jak krypty halowe (najpopularniejsze w budowlach karolińskich), westwerki, plany centralne, założenia dwuchórowe, ale także będą widoczne zapożyczenia ze sztuki przedkarolińskiej, np. wykorzystanie różnobarwnych materiałów czy monumentalizowanie budowli. budowle ottońskie będą charakteryzowały się addytywnością brył, ale też prostoty i geometryzacji form - poprzez samo uproszczenie kształtów po ascetyczną dekorację architektoniczną fasad (pierwotnie elewacje pokrywane były freskami w układzie pasowym). co ciekawe, mimo coraz śmielszego stosowania przesklepień w architekturze karolińskiej, w sztuce ottońskiej sklepienia pojawiają się sporadycznie, głównie w kryptach lub nawach głównych.
wnętrza kościołów ottońskich są przeważnie dwukondygnacyjne; arkady międzynawowe są oparte na kolumnach o łukach pełnych, występują małe rozglifione okienka półkoliście zamknięte tuż pod koroną muru nawy głównej.
do najlepiej najstarszych budowli ottońskich należy kościół św. cyriaka, chociaż niezachowana w całości. jest to budowla dwuchórowa z kryptami. bryła jest monumentalna i prosta, ale rozbudowana w sposób horyzontalny - budowle ottońskie są charakterystycznie wydłużone. we wnętrzu dostrzegalna jest alteracja podpór w charakterze kolumna-filar-kolumna. plan opiera się na regularnym skrzyżowaniu transeptu z nawą główną i wynikającym z tego wiązanym systemem rzutu. w ten sposób budowla wydaje się harmonijna.
w samej dekoracji wnętrza widoczne są wpływy bizantyńskie, co wiązało się ze ślubem ottona II z teofaną, bizantyńską królewną). jednak są w tej budowli próby odejścia od wzorów antycznych - w kryptach zastosowano okrągłe filary o prostych, kostkowych kapitelach na planie kwadratu przypomina, że sztuka romańska już blisko.
Gernrode, Kościół św. Cyriaka, 961-983
widoczne w bryle kościoła św. cyriaka ołówkowe wieżyczki będą motywem przewodnim kościołów niemieckich, także po okresie ottońskim. w hildescheim widzimy powtórzenie cylindrów zwieńczonych stożkowym dachem przy zwieńczeniu obu chórów. sam plan budowli jest bardzo symetryczny - mamy dwa chóry oparte na dwóch transeptach i symetryczną addytywność brył, choć zachodni chór jest znacznie bardziej rozbudowany. we wnętrzu widoczne są wpływy francuskie - obejście wokół krypty, ale również italskie - co wyraża się w dwukolorowym wątku arkad wynikającym z użycia dwóch rodzajów piaskowca.
nie ma tutaj empor, a alteracja podpór ma charakter odmienny od tej z gernrode - opiera się na sekwencji filar - kolumna - kolumna - filar (w architekturze ottońskiej występująca na równi z pierwszym porządkiem).
Kościół św. Michała w Hildescheim, 1010-1033
na uwagę zasługują jeszcze dwa kościoły w kolonii. kościół najświętszej marii panny na kapitolu wyróżnia się przede wszystkim nowym zakończeniem części wschodniej - tzw. trikonchos, obecne już w bazylice narodzenia pańskiego w betlejem. we wnętrzu dostrzegalne są elementy występujące już w poprzednich budowlach: kapitele kostkowe, dwubarwność wątku arkad, obejście wokół centralnej części oraz występowanie arkad w górnej kondygnacji (nie ma tego w hildescheim, ale stanowi bezpośrednie nawiązanie do architektury karolińskiej.) co ciekawe, w kryptach tego kościoła pojawiają się sklepienia krzyżowe.
druga budowla to kościół św. pantaleona wpisująca się w nurt monumentalnych kościołów jednonawowych. we wnętrzu dominują wysokie przyścienne arkady typowe dla architektury karolińskiej, oraz wypiętrzona empora, która zajmuje całą pierwszą kondygnację. ma to się wiązać z pozycją zasiadającego w niej cesarza.
Kolonia, Kościół Najświętszej Marii Panny na Kapitolu, 1065
Kolonia, Kościół św. Pantaleona, 960-XI w.
cechy architektury ottońskiej:
- wysublimowany monumentalizm
- prostota i geometryzacja
- wprowadzenie kapiteli kostkowych
- dwa rodzaje alteracji podpór: kolumna - filar - kolumna; filar - kolumna - kolumna, filar
- horyzontalizm budowli
- trikonchos - trójapsydowe zamknięcie
- kontynuacja architektury karolińskiej