biel i złoto, czyli wdzięk wiedeńskiej architektury
w 1897 roku kilkoro wiedeńskich artystów założyło stowarzyszenie secesja wiedeńska, którego celem było odłączenie się od konserwatywnego środowiska artystycznego końca XIX wieku. młodzi artyści, inspirując się dokonaniami artystów monachijskich, zaczęli tworzyć sztukę nową - dekoracyjną, pełną energii i motywów roślinnych, żywą. do wystawiania swoich prac potrzebowali pawilonu wystawowego, przestrzeni zapewniającej także odrębność i samodzielność oddzielonych artystów. w ten sposób powstał budynek secesji, wzniesiony w latach 1898 - 1899 według projektu josepa olbricha. poprzez odejście od standardów architektonicznych i nadanie bryle dekoracyjnego charakteru poprzez zwieńczenie prostej bryły ogromną kopułą-kulą z pozłacanych liści laurowych, budynek secesji stał się wzorem dla architektury tego stylu (widać to również w polsce, chociażby w łódzkiej kamienicy pod kasztanami). geometryczna forma budowli zbudowanej z kubicznych brył stanowiących, wedle samego olbricha głowę i ciało pawilonu, nie kojarzy się jednak z płynnością typową dla secesyjnych budowli gaudiego czy innych artystów secesyjnych. szczególną rolę pełni tu raczej dekoracja zewnętrzna: sama kula, jak i reliefy portalowe i ścian bocznych mają symboliczny charakter; warto zwrócić uwagę chociażby na trzy głowy gorgon nad wejściem, które są personifikacjami trzech sztuk: architektury, malarstwa i rzeźby, a także na zoomorficzne detale: sowy (zwierzęta ateny, patronki stowarzyszenia), jaszczurki, czy żółwie. kluczowym jest także pozłacany napis we fryzie: czasowi jego sztuka, sztuce wolność, obok wejścia "ver sacrum", święta wiosna, nawiązująca do pisma wydawanego przez członków stowarzyszenia.
Joseph Olbrich, Pawilon Secesji, 1898-1899, Wiedeń
część dekoracji przypisywana Kolomanowi Moserowi
w tej samej okolicy można oglądać dzieła innego secesyjnego architektra, nauczyciela olbricha. otto wagner został członkiem stowarzyszenia na dwa lata po jego założeniu. początkowo jego dzieła były bardzo dekoracyjne, jednak późniejsze budynki prezentują prostotę i geometryczną elegancję. kamienice wagnera znajdujące się przy naschmarkt to kubiczne bryły o bogatej ornamentyce. szczególnie uroczy jest majolikahaus, którego dekoracja opiera się na płynnych liniach i motywach roślinnych namalowanych żywymi kolorami, a także plastycznych balkonów z żelaza, materiału chętnie używanego w epoce art nouveau.
niedaleko znajdują się także pawilony stacji kolei miejskiej wiednia, dzisiaj pełniące funkcję muzeum otto wagnera. pawilony te przywołują architekturę chińską; dekoracja również opiera się na złocie i elementach roślinnych. mimo statystyki dolnej części wynikającej z równoległego podziału ściany zielonymi pilasterkami, zaokrąglony okap i bogato dekorowany daszek przywołują elementy słynnego wlotu paryskiego metra autorstwa hectora guimarda.
niedaleko znajdują się także pawilony stacji kolei miejskiej wiednia, dzisiaj pełniące funkcję muzeum otto wagnera. pawilony te przywołują architekturę chińską; dekoracja również opiera się na złocie i elementach roślinnych. mimo statystyki dolnej części wynikającej z równoległego podziału ściany zielonymi pilasterkami, zaokrąglony okap i bogato dekorowany daszek przywołują elementy słynnego wlotu paryskiego metra autorstwa hectora guimarda.
Otto Wagner, Majolikahaus, 1899, Wiedeń
Otto Wagner, Pawilon stacji Karlsplatz, 1894-1897, Wiedeń
mozaiki farbą malowane - malarstwo gustava klimta
gustav klimt był synem złotnika, ale poza tym faktem z jego biografii trudno doszukać się źródła dominacji złota w największych dziełach tego malarza. być może zainteresowanie złotnictwem wiązało się z profesją ojca, albo było następstwem nauki w szkole rzemiosła artystycznego. może przywoływało dobrobyt, którego artysta nigdy nie zaznał w dzieciństwie, a do którego nadano mu prawo gdy stał się cenionym malarzem. w jakim stopniu miały na to wpływ mozaiki bizantyńskie, które oglądał w rawennie? może po prostu wiązało się to z upodobaniami epoki? ostatecznie to złote obrazy są najpopularniejszymi z dorobku klimta. "złoty okres" malarstwa klimta rozpoczyna się od fryzu beethovena, który powstał na czternastą wystawę secesjonistów w pawilonie zaprojektowanym przez olbricha. wystawa z 1905 roku zaprojektowana była przez josefa hoffmanna; jej głównym elementem był właśnie fryz klimta obiegający całą salę, otaczający pomnik muzyka wyrzeźbiony przez maxa klingera (idea dzieła absolutnego, chętnie wykorzystywanego w modernizmie gesamtkunstwerk). fryz ilustruje wagnerowską interpretację dziewiątej symfonii geniusza; motywem przewodnim fresku jest poszukiwanie szczęścia. szereg personifikacji pokazuje różne etapy ludzkiego gonienia za spełnieniem; widoczne są postaci ucieleśniające przeszkody na drodze do szczęścia - jedna ściana zapełniona jest tyfonem, potworem o głowie goryla, z łuskowatym ciałem smoka i ogromnymi skrzydłami, który wraz z trzema córkami - gorgonami, które w tym przypadku nie są kojarzone ze sztuką, jak w portalu pawilonu secesji. trzy kobiety przedstawiające słabości ludzkie oraz znajdująca się na uboczu żałoba wypełniają wraz z tyfonem całą ścianę, dalej narracja kontynuowana jest przez występujące na początku geniusze (pod postacią kobiecą), które uosabiają próbę przezwyciężenia tych słabości. znajduje to odbicie w postaci poezji oraz ostatniej sceny pocałunku pary w towarzystwie chóru aniołów, która jest nawiązaniem do "ody do radości", w której mowa o pocałunkach. freski są wyjątkowe dla twórczości klimta nie tylko ze względu na zastosowanie w nich płatków złota, ale także inkrustację szklanymi tesserami, płytkami masy perłowej czy muszlami, co dzięki ustawionej na jubileusz platformy pozwalającej na bliski kontakt z fryzem zwraca szczególną uwagę.
1) Cierpienia ludzkości
2) Tyfon z córkami i personifikacje ludzkich słabości
3) Odnalezienie spełnienia w Poezji
4) Całująca się para z Chórem Aniołów
Pawilon Secesji, Wiedeń
choć klimt miał na swoim koncie wiele dekoracji ściennych, okres rozpoczęty fryzem beethovena będzie obejmował głównie malarstwo sztalugowe, głównie słynne portrety. najważniejsze płótna znajdują się w wiedeńskich galeriach, a prawdziwe perełki ma oczywiście w swej galerii belweder. to tam można podziwiać judytę, oblubienicę, adama i ewę, a także najsłynniejszy pocałunek. ten ostatni jest obrazem, którego nie trzeba nikomu przedstawiać - ten uważany za szczyt secesji (namalowany na dwa lata po oficjalnym wystąpieniu klimta z secesji wiedeńskiej) obraz stał się ikoną popkultury i jednym z arcydzieł europejskiego malarstwa. ta niewytłumaczalna sława może wiązać się z najbliższą każdemu odbiorcy tematyką - miłością między kobietą a mężczyzną. motyw obejmującej i całującej się pary pojawia się na wielu dziełach klimta, widać to chociażby w omawianym powyżej fryzie. tutaj mamy do czynienia z niezależną sceną, parą wyjętą z jakiejkolwiek rzeczywistości i wklejoną w strefę sacrum, co podkreśla przede wszystkim złote tło używane do przedstawień świętych na ikonach. para, na siłę identyfikowana z klimtem i emilie flöge, długoletnią partnerką malarza, istnieje sama dla siebie, zatracona w objęciu i czekająca na pocałunek. mężczyzna ujmuje postać kobiecą z czułością, ale jednocześnie silnie i zdecydowanie, ona zaś całkowicie ufa mu i poddaje się tej magicznej chwili. zgodnie z rozwojem badań nad symboliką płci żyjącego mniej więcej w tych samych czasach zygmunta freuda, odczytano związek męskości z widniejącymi na szacie mężczyzny kwadratami, tak samo jak koła na sukni kobiety mają odwoływać się do cech jej kobiecości. przeciwstawność ornamentyki kobiety i mężczyzny, a także kompozycja ich uścisku przywołuje skojarzenia z motywem jing i jang - chociaż kobieta klęczy i oddaje się mężczyźnie, a on ogranicza jej ruchy mocnym uściskiem widać harmonię i wzajemne oddanie kochanków, co sprawia, że są oni sobie równi.
sztuka przełomu XIX i XX wieku to nie tylko secesja, ale również inne nurty nazywane wspólnie mianem modernizmu. dotyczy to także dzieł rzemieślniczych, które zyskały wówczas miano szlachetnej gałęzi sztuki, wcześniej uważane za zwykłe przedmioty codziennego użytku. za sprawą brytyjskiego arts&crafts, a także tendencji secesyjnych do wytwarzania dzieł absolutnych z każdej dziedziny sztuki nastąpił duży rozwój produkcji mebli, ceramiki, szkła dekoracyjnego, biżuterii. ogromną kolekcję dekoracyjnych dzieł secesyjnych z tej gałęzi sztuki prezentuje wiedeński mak - muzeum sztuk rzemieślniczych, a także wystawa w leopoldmuseum.
najwięcej prezentowanych dzieł pochodzi z warsztatów wiedeńskich, pracowni rzemieślniczej założonej w roku 1903, której celem było nadanie rzemieślnikowi praw artysty, a przedmiotom codziennego użytku miana dzieła sztuki. stawiano na prostotę i elegancję dzieł, a także ich indywidualizm, bowiem przedmioty nie produkowane były masowo, lecz ręcznie i na zamówienie klienta. jednocześnie dążono do zmniejszenia kosztów produkcji i powszechnej dostępności produktów niezależnie od zamożności odbiorców. w czasach zawładniętych secesyjną giętkością linii i ornamentyką trudno było o powodzenie prostych przedmiotów, stąd wiele z nich ma charakterystyczną dekoracyjność z wykorzystaniem motywów roślinnych i zwierzęcych, głównie owadów: ważek, motyli. jednak od roku 1905 najmodniejsze stały się produkty właśnie warsztatów wiedeńskich - proste i geometryczne, tworzone przez byłych członków secesji wiedeńskiej - kolomana mosera i josefa hoffmanna. stąd trudno o jednoznaczne zakwalifikowanie dzieł wiener werkstätte do stylistyki secesji, część prac przywodzą już estetykę art deco.
Gustav Klimt, Pocałunek, 1905, Górny Belweder, Wiedeń
inne dzieła klimta w wiedniu:
Gustav Klimt, 1) Judyta 2) Adam i Ewa 3) Oblubienica, Górny Belweder, Wiedeń
Gustav Klimt, Śmierć i życie, 1910, Leopoldmuseum, Wiedeń
Gustave Klimt, Portret Emilie Flöge, 1902, Muzeum Miasta Wiedeń
złoty dotyk artysty, czyli warsztaty wiedeńskie
sztuka przełomu XIX i XX wieku to nie tylko secesja, ale również inne nurty nazywane wspólnie mianem modernizmu. dotyczy to także dzieł rzemieślniczych, które zyskały wówczas miano szlachetnej gałęzi sztuki, wcześniej uważane za zwykłe przedmioty codziennego użytku. za sprawą brytyjskiego arts&crafts, a także tendencji secesyjnych do wytwarzania dzieł absolutnych z każdej dziedziny sztuki nastąpił duży rozwój produkcji mebli, ceramiki, szkła dekoracyjnego, biżuterii. ogromną kolekcję dekoracyjnych dzieł secesyjnych z tej gałęzi sztuki prezentuje wiedeński mak - muzeum sztuk rzemieślniczych, a także wystawa w leopoldmuseum.
Broszka, około 1910, prezentowana w Leopoldmuseum, kolekcja prywatna
Josef Hoffmann, Szklane wazy, ok. 1923, MAK, Wiedeń
najwięcej prezentowanych dzieł pochodzi z warsztatów wiedeńskich, pracowni rzemieślniczej założonej w roku 1903, której celem było nadanie rzemieślnikowi praw artysty, a przedmiotom codziennego użytku miana dzieła sztuki. stawiano na prostotę i elegancję dzieł, a także ich indywidualizm, bowiem przedmioty nie produkowane były masowo, lecz ręcznie i na zamówienie klienta. jednocześnie dążono do zmniejszenia kosztów produkcji i powszechnej dostępności produktów niezależnie od zamożności odbiorców. w czasach zawładniętych secesyjną giętkością linii i ornamentyką trudno było o powodzenie prostych przedmiotów, stąd wiele z nich ma charakterystyczną dekoracyjność z wykorzystaniem motywów roślinnych i zwierzęcych, głównie owadów: ważek, motyli. jednak od roku 1905 najmodniejsze stały się produkty właśnie warsztatów wiedeńskich - proste i geometryczne, tworzone przez byłych członków secesji wiedeńskiej - kolomana mosera i josefa hoffmanna. stąd trudno o jednoznaczne zakwalifikowanie dzieł wiener werkstätte do stylistyki secesji, część prac przywodzą już estetykę art deco.
Koloman Moser, Fotel, 1904, Leopoldmuseum, Wiedeń
Koloman Moser, Inkrustowana szafa, 1903, Leopoldmuseum, Wiedeń
