nowe-stare rijksmuseum

rijksmuseum, pełniące funkcję muzeum narodowego, w wolnym tłumaczeniu oznacza muzeum królewskie, ponieważ jego kolekcja składa się w głównej mierze ze zbiorów królewskich, przede wszystkim dynastii orańskiej. kiedy w roku 1795 roku nadszedł zmierzch republiki zjednoczonych prowincji, najwspanialsze dzieła ze zbiorów ówczesnego namiestnika państwa – wilhelma V orańskiego, zostały przez wojska francuskie odesłane do luwru, część dzieł została oddana na licytację, natomiast reszta – około 200 obrazów - weszło w skład nationale konst-gallerij, narodowej galerii sztuki powołanej 31 maja 1800 roku. galeria miała swoją siedzibę w letnim pałacu huis ten bosch, drewnianym domu, znajdującym się w hadze i będącym obecnie jedną z trzech oficjalnych rezydencji rodziny królewskiej.

Pieter Post, Huis ten Bosch, I poł. XVII w., Haga

wraz z przejęciem władzy we francji przez napoleona oraz ustanowieniem przez niego w roku 1806 królestwa holandii, przeniesiono muzeum do amsterdamu w roku 1808. obrazy należące do tego miasta, w tym straż nocna rembrandta, weszły w skład kolekcji. rok później muzeum zyskało swoją siedzibę w ratuszu zaprojektowanym przez jacopa van campena, wówczas przemianowanego na pałac królewski. budynek ten okazał się jednak za mały dla powiększających się dzięki nowym zakupom zbiorów, jednak na zmiany trzeba było jeszcze poczekać, gdyż rozwój muzeum został zatrzymany przez włączenie królestwa holandii do francji. W 1813 roku holandia oswobodziła się spod panowania francuskiego, a obejmujący władzę szósty książę orański, przyjmując imię wilhelma I, wydał dekret decydujący o pozostawieniu muzeum w amsterdamie, nadając mu nazwę rijksmuseum. kolekcja powiększyła się o dzieła zwrócone przez luwr oraz nowe zakupy. cztery lata później, w 1817 roku muzeum zmieniło siedzibę na trippenhuis, dom bogatej rodziny trippów i zagościło tam na kolejne 70 lat.

Jacop von Campen, Ratusz (obecnie Pałac Królewski), I poł. XVII w., Amsterdam

Justus Vingboons, Trippenhuis, II poł. XVII w., Amsterdam

wciąż powiększająca się kolekcja, ale także czynniki techniczne, takie jak złe oświetlenie i ryzyko wybuchu spowodowane sąsiedztwem magazynów ropy naftowej i ogrzewaniem wnętrz piecami, po raz kolejny zadecydowały o zmianie siedziby muzeum. w roku 1863 rozpisano zatem konkurs na projekt nowego muzeum. wzięło w nim udział aż 21 architektów, a mimo to żadna z prac nie wydawała się komisji odpowiednia. dopiero w drugim konkursie, rozpisanym w 1876, zadecydowano o zwycięstwie petrusa josephusa hubertusa (pierre’a) cuypersa, który w poprzednim konkursie miał szanse na drugie miejsce. w tym samym roku rozpoczęto prace budowlane, a 13 lipca 1885 roku miała miejsce oficjalna inauguracja nowej siedziby muzeum.

budowla cuypersa reprezentuje architekturę historyczną, stanowi bowiem kontaminację elementów nawiązujących do sztuki holenderskiej różnych epok i czerpie z tradycji niderlandzkiej. bryła muzeum charakteryzuje się lekkimi akcentami gotyckimi i renesansowymi oraz barwną, „ilustrowaną” elewacją z czerwonych cegieł oraz mozaiki. ze względu na elementy nawiązujące do architektury zamkowej, między innymi wieżyczki (we wschodniej wieży znajduje się najstarszy mechanizm kurantowy w amsterdamie pochodzący z XVI wieku) i quions – rustykę na narożnikach, budynek nawet na stronie muzeum nazywany się „baśniowym zamkiem”. widać w gmachu także inspiracje budowlami francuskimi, chociażby ratuszem paryskim, hotel de ville de paris.

Pierre Cuypers, Rijksmuseum, 1876 - 1885, Amsterdam

zarówno w środku budynku, jak i na zewnątrz znajdują się wszelkie dekoracje nawiązujące do holenderskiej sztuki, autorami rzeźb są zwycięzcy konkursu rozpisanego na dekoracje: b. van hove i j. f. vermeylen, natomiast dekoracje terakotową jak i malowidła ścienne przypisuje się g. sturmowi; gmach jest bogato ozdobiony dziełami kowalstwa artystycznego , w oknach ma ogromne witraże o tematyce historycznej wykonane przez brytyjskiego artystę w. f. dixona.

W. F. Dixon, Witraże z Rijksmuseum, Amsterdam

choć budynek początkowo wzbudzał wiele sprzeciwów, był nawet pogardliwie nazywany „pałacem biskupim” z uwagi na katolickie wyznanie architekta, stanowi o dwóch ważnych tendencjach tych czasów. po pierwsze rijksmuseum jest jednym z nielicznych, a także pierwszych w europie gmachów wybudowanych specjalnie w celach muzealnych, wpisując się w XIX –wieczny nurt otwierania kolekcji królewskich dla większej publiczności. fakt, że zalążkiem zbiorów była kolekcja orańska, ale spora część dzieł została zakupiona dzięki fundacji instytucji miejskich mówi też o charakterze społeczeństwa holenderskiego – powstanie muzeum stanowiło odbicie obywatelskiej świadomości holendrów.

renowacja

budynek cuypersa wielokrotnie zmieniał swój wygląd. już w 1890 dobudowano do niego mniejszą część złożoną z fragmentów ruin innych budowli, co tylko podkreśliło historyczny charakter całego założenia, potęgowanego przez położenie budowli – gmach został wzniesiony między zabytkową częścią miasta a nowymi budynkami XIX-wiecznymi. w XX wieku podjęto redekorację wnętrz, opierającą się głównie na przemalowaniu ścian oraz dobudowaniu pięter. po II wojnie światowej zaś powiększono kubaturę, zabudowując wewnętrzne podwórka. od drugiej połowy wieku rozpoczęto okres renowacji, zakończonej w 1996 roku odbudową południowego skrzydła muzeum, zwanego skrzydłem księcia filipa, który w trakcie największej renowacji posłużył jako przestrzeń ekspozycyjna dla najwspanialszych dzieł kolekcji.

owa renowacja, rozpoczęta w 2003 roku, trwała praktycznie do kwietnia tego roku. podczas trwającego 10 lat remontu kosztującego 375 mln euro, pod okiem hiszpańskich architektów antonio cruz i antonio ortiza starano się przywrócić dawny, romantyczny blask budowli cuypersa. renowacji uległy również wnętrza; zamalowane w pierwszej połowie XX wieku ornamenty ze ścian zostały pokryte gwiazdami wymalowanymi przez brytyjskiego laureata nagrody turnera, richarda wrighta. generalną aranżacją wnętrz zajął się jean-michel wilmotte, który przeprowadzał podobne prace we wnętrzach paryskiego luwru. nowy układ pomieszczeń umożliwił zmianę sposobu ekspozycji i pokazanie nowych dzieł, które dotychczas zmuszone były spoczywać w magazynach. najważniejszą ambicją placówki, wedle dyrektora muzeum wima pijbes jest jednak to, „by każde holenderskie dziecko przed ukończeniem 12-13 roku życia zobaczyło słynną straż nocną rembrandta”. nie ukrywajmy, że pomimo obecności w galerii obrazów znakomitych malarzy holenderskich, fransa halsa, jana vermeera czy jana steena, to dzieło rembrandta jest największą perełką rijksmuseum.

Zdjęcia wnętrz Rijksmuseum po renowacji 2003-2013, źródło: www.rijksmuseum.nl/