wrocław średniowieczny

początki średniowiecznego wrocławia przypadają na VI wiek i związane są z plemieniem ślężan, którzy osiedliwszy się nad odrą wznieśli na ostrowie tumskim pierwszy gród. od końca X wieku miasto znajdowało się pod panowaniem piastowskim i stanowiło jedną z najważniejszych siedzib królestwa, o czym może świadczyć fakt, że w roku 1000 na zjeździe gnieźnieńskim założono tutaj jedno z czterech biskupstw. od tego momentu nastały czasy rozwoju miasta, a także żmudny okres wielokrotnego przekładania wrocławia z rąk polskich do czeskich, zaczynając od roku 1038 kiedy miasto przeszło pod panowanie przemyślidów. wielokrotnie wracając do granic piastowskich (w roku 1138 stolicą dzielnicy władysława wygnańca po rozbiciu dzielnicowym, około 1226 roku otrzymuje akt lokacyjny z rąk henryka brodatego, na ostrowie tumskim rezydował henryk IV probus), wrocław wszedł w skład korony czeskiej w roku 1335 i włączony do monarchii habsburskiej. do polski na stałe powrócił dopiero po II wojnie światowej.

jeśli chodzi o średniowieczną architekturę wrocławia, to najpiękniejsze budowle pochodzą z okresu gotyckiego. źródłem architektonicznych wzorów są zakony sprowadzane do polski - zarówno dominikanie, franciszkanie jak i cystersi; ich kościoły charakteryzują się wysokimi i długimi chórami zakończonymi często prostokątnie, przekrywane sklepieniem krzyżowo-żebrowym, oszczędne w formie i często pozbawione wież. największy wpływ na wrocławską architekturę miało jednak sąsiedztwo czech - poprzez tamtejszych budowniczych dochodziły na śląsk przykłady rozwiązań niemieckich i austriackich. przez fakt, że wrocław znajdował się pod panowaniem czeskim, trudno dzisiaj mówić o architekturze wrocławskiej jako przykładzie polskim, co dotyczy całego śląska. próbą wyprowadzenia wspólnego mianownika jest ukucie terminu wrocławska (śląska) szkoła architektoniczna, określające tendencje występujące na tym terenie i dla niego charakterystyczne. za twórcę stylowego obrazu architektury wrocławskiej badacze chcą uważać mistrza pieszka (peszka), śląskiego budowniczego odpowiedzialnego za część budowli w mieście, argumentując tym samym polskość średniowiecznej architektury wrocławia.

trzecim aspektem wpływającym na kształtowanie się wrocławskiego stylu gotyckiego było bogacące się mieszczaństwo. budowa pięknych kościołów i budynków użyteczności publicznej na przełomie XIII i XIV wieku wiąże się z gospodarczym rozkwitem miasta zarówno dzięki przywilejom nadawanym przez polskich królów, ale także wejściu w związek hanzeatycki. mieszczanie, stając się fundatorami kościołów, mieli większy wpływ na ich budowę, co pobudzało lokalność architektury. pieniądze mieszkańców gwarantowały też rozwój architektury świeckiej, czego przykładem może być chociażby wrocławski ratusz.

Wrocław, Ratusz miejski, ukończony w XVI w.

ta późnogotycka w dzisiejszym wydaniu dwukondygnacyjna budowla ma swoje początki u schyłku XIII wieku, kiedy wybudowano pierwszy fragment - consistorium (miejsce zgromadzeń) [1], dzisiaj całkowicie obudowany późniejszymi segmentami. do nich należy XIV-wieczne praetorium (siedziba rajców) [2], zwana również domus nova, mające gotycką formę widoczną przede wszystkim dzisiaj w postaci trzech okien ostrołukowych. w kolejnym etapie XIV-wiecznej rozbudowy dodano salę mieszczańską (izbę sądową) [3] i dobudowano piętro, na którym umieszczono salę książęcą z kaplicą umieszczoną w wykuszu. w drugiej połowie XV wieku (1470) dobudowano część południową po całej długości budowli [4], a w 1510 trzy ryzality. ta część posiada bogatą dekorację rzeźbiarską o rozwiniętym programie ikonograficznym, za którą odpowiedzialni są peter preusse i briccius gauske. w ostatniej fazie przebudowy przypadającej na przełom XV/XVI wieku przypadają dobudówki reprezentacyjne od północy [5].

Wrocław, Ratusz miejski, część południowa, XV/XVI w.

fasada ratusza prezentuje trzy etapy przebudów, jest dwukondygnacjowa, zwieńczona trójkątnym szczytem ze sterczynami na głównej osi z zegarem po środku, oraz trójkątną attyką we fragmencie domus nova oraz analogiczną po drugiej stronie trójkątnego szczytu w części południowej z XV wieku. na uwagę zasługują przede wszystkim zróżnicowane pod względem obramienia otwory okienne oraz XIV-wieczny wykusz ołtarzowy w górnej kondygnacji oraz portal prowadzący do sali mieszczańskiej. italianizujące rzeźby przypisywanie mistrzowi rzeźby z kościoła św. michała, zdobią przede wszystkim trójboczny wykusz zwieńczony sterczynami wspartymi na kwiatonowych lub antroporficznych wspornikach; cały wykusz podtrzymywany przez atlasy o postaci anielskiej, spód przekryty siecią mostową typową dla architektury parlerowskiej. w podcieniu znajduje się grupa rzeźbiarska - klipeus (= medalion podtrzymywany przez dwa geniusze) przedstawiający anioły prezentujące tacę ze ściętą głową św. jana chrzciciela - patrona miasta. 

nie mniej ciekawy jest także tympanon nad portalem pochodzący z tego samego okresu. przedstawia on scenę zwaną pokłonem heraldycznym i ma symboliczną dla historii wrocławia wymowę. w jej skład wchodzi lew czeski w hełmie, trzymający proporzec z lwem, na przeciw którego leci orzeł z drugim hełmem w szponach. pod spodem leży herb z orłem śląskim (klejnot tautologiczny = powtórzenie emblematu na godle), a po drugiej stronie znajduje się herb z głową jana ewangelisty - drugiego patrona wrocławia. całość ma przedstawiać scenę pokłonu śląska i wrocławia przed czechami.

Wrocław, Ratusz miejski, fasada od strony wschodniej, XIV-XVI w.

Wrocław, Ratusz miejski, wykusz środkowy elewacji wschodniej, XIV w.

Wrocław, Ratusz miejski, Tympanon nad portalem wschodniej elewacji, XIV w.

dzięki różnorodności materiałów (piaskowiec, kamień, czerwona cegła) bryła kościoła z zewnątrz jest bardzo kolorowa, w połączeniu z bogatą rzeźbą z resztami polichromii daje wręcz efekt przesytu, przerostu formy nad treścią. ta zlepka różnych stylów tworząca barwną całość jest jednak świetnym wynikiem ponad 250-letniej pracy, a dzięki świetnemu zachowaniu daje pojęcie o architekturze wrocławskiej tego okresu. tym samym stanowi jeden z najważniejszych zabytków średniowiecznego miasta.