twórczość carraccich

włoskie malarstwo barokowe to nie tylko twórczość caravaggia, ale także równie popularnych i otwarcie krytykujących go artystów - malarzy i gragików z bolońskiej rodziny carraccich. przedstawicielem tego utalentowanego rodu był ludovico carracci; jako starszy i doświadczony podróżami po północnych włoszech i studiach nad ważnymi dziełami renesansu, stał się nauczycielem dla dwóch kuzynów - agostino i annibale, którzy wspólnie założyli czynną pracownię,  akademię bolońską (1585), na której rozpoczęto studia nad sztuką antyczną poprzez rysowanie detali rzeźb antycznych. akademia dawała solidne wykształcenie w dziedzinie matematyki, perspektywy, mitologii antycznej z poznaniem symboli i alegorii, tak potrzebnych do poprawnych kompozycji barokowych. ta akademia malarstwa i rysunku, później nazywana akademią carraccich wychowała wielu późniejszych barokowych malarzy, w tym np. guido reni.

obrazy carraccich określane są jako klasyczne w formie, monumentalne w kompozycji, pełne ruchu i patosu. źródłem inspiracji dla tych malarzy wczesnego baroku była sztuka wielkich mistrzów XVI-wiecznych, którą miał okazję poznać ludovico podczas swoich podróży - płótna rafaela, michała anioła i tintoretta. malarze carracci sami często oprócz malarstwa sztalugowego wykonywali również malarstwo ścienne, od których już blisko było do barokowego malarstwa iluzjonistycznego.

ludovico carracci (1555 - 1619)
agnostino carracci (1557 - 1602)
annibale carracci (1560 - 1609)

najbardziej płodnym i najsłynniejszym artystą rodu carracci był najmłodszy annibale, który uczył się od starszego kuzyna ludovico, ale potem także podczas podróży studiował prace correggia, tycjana, tintoretta i paolo veronese. początki jego twórczości do wspólne przedsięwzięcia z kuzynami - freski w palazzo fava i magnani, oraz obrazy olejne do kościołów i pałaców. jego pierwsze większe dzieło to freski z lat 90. XVI wieku, które wykonał w pałacu kardynała farnese w rzymie, utrzymane w tematyce mitologicznej traktującej o zaślubinach. są to freski wczesnego baroku, dlatego tak jak w kaplicy sykstyńskiej malowidła michała anioła, tak tutaj powierzchnia sufitu podzielona jest na kwatery, a każda jest osobnym obrazem tablicowym.

Annibale Carracci, freskiw pałacu Farnese w Rzymie, 1597-1602

Annibale Carracci, Hołd Dianie, fresk z Palazzo Farnese, Rzym

Annibale Carracci, Triumf Bachusa i Ariadny, fresk z Palazzo Farnese, Rzym

jego twórczość zainspirowana jest dziełami rafeala i michała anioła, czasem niemal naśladuje ich manierę, choć tak jak jego kuzyni i otoczenie sprzeciwiał się manieryzmowi. miał wielu uczniów, którym przekazał staranność wykonania, szlachetny naturalizm i wzniosły patos. jego malarstwo zalicza się do nurtu klasycyzującego - jego malarstwo stanowi spuściznę po renesansie, z cech barokowych zauważalny jest jedynie ruch i to może odróżnić obrazy annibale od manierystów czy późnych malarzy renesansowych.

Annibale Carracci, Wenus i Adonis, 1595

jest to widoczne w obrazie wenus i adonis, gdzie kompozycja oparta jest na dwóch diagonalnych (po przekątnej), ukośnych liniach ciała wenus, które krzyżują się dodatkowo z linią jej ręki. taka kompozycja dodaje już dynamizmu; dodatkowo postać adonisa jest w ruchu i nadaje obrazowi barokowego charakteru. carracci używa miękkiego modelunku ciała i mało kontrastów światłocieniowych, co odróżnia jego malarstwo od malarstwa caravaggia. tak samo jego kompozycje zawsze umiejscowione są w rozległym pejzaże, zaś obrazy caravaggia to w większości teatralne sceny na czarnym tle bez głębi.

ten kontrast różnego spojrzenia na barokowe malarstwo między carraccimi a caravaggiem jest bardzo widoczny w santa maria del popolo w rzymie, gdzie znajduje się obraz annibale wniebowzięcie marii oraz dwa płótna caravaggia: powołanie św. mateusza na apostoła i męczeństwo św. mateusza. w różnicach między tymi dwoma sposobami malowania obrazu najbardziej wyróżnia się kolorystyka - carracci stosuje bardzo jasne, lecz intensywne kolory, co jest widoczną inspiracją obrazami tintoretta i veronese, a także uznawany za "nieporadny" skrót perspektywiczny mający na celu dynamizacją kompozycji. porównując to radosne rafaelowe przedstawienie madonny niczym z obrazów murilla z mrocznymi obrazami caravaggia, widać, jaka przepaść dzieli tych dwóch żyjących równolegle włoskich malarzy.

Annibale Carracci, Wniebowzięcie Marii, 1601

jednym z najsłynniejszych obrazów annibale jest płótno quo vadis domine przedstawiające św. piotra i chrystusa. wedle tradycji św. piotr miał opuścić rzym w związku z prześladowaniami chrześcijan przez cesarza nerona. wychodząc z miasta spotkał jezusa z krzyżem na ramionach, który na pytanie "dokąd zmierzasz, panie?" odpowiedział, że musi zastąpić piotra w opiece nad chrześcijanami, skoro ten się poddaje. tymi słowami zbawiciel przekonuje św. piotra do powrotu do wiecznego miasta, czym sam skazuje się na śmierć - zostanie ukrzyżowany, jednak na własną prośbę głową do dołu - nie chciał bowiem równać się ze swoim nauczycielem.
kompozycja zdaje się idealnie ukazywać sens tej historii; widać jak obie postaci zamieniają się rolami - św. piotr obchodzi chrystusa, by zawrócić się, a jego ruch podkreślony jest gestem rąk. dynamizmu dodaje także wyciągnięta do przodu dłoń chrystusa wskazująca na rzym, która niemal przebija płótno. gest skierowanej ku miastu ręki nie tyle jest odpowiedzią na pytanie św. piotra, ale jakby sugestią, rozkazem do zmiany decyzji przyszłego zwierzchnika kościoła. reakcja zdziwionego piotra dodaje nastrój niepokoju, tajemnicy, tak charakterystycznego dla malarstwa baroku.

Annibale Carracci, Quo Vadis Domine, 1603