sztuka egejska
sztuką egejską nazywamy twórczość artystyczną basenu morza egejskiego jeszcze przed ukształtowaniem trzech okresów sztuki starożytnej grecji, czyli około 2600 p.n.e. do 1100 p.n.e., a w niektórych miejscach do najazdów plemiona dorów, które przyczyniły się do wieków ciemnych, czyli etapu sztuki, o której nie mamy szczegółowych informacji.
sztuka egejska rozwijała się równolegle w dwóch różnych ośrodkach: na wyspie kreta oraz na lądzie (płw. peloponeski).
- sztuka minojska (kreteńską)
- sztuka mykeńska
ośrodkiem sztuki minojskiej była wyspa kreta, która w od II tysiąclecia p.n.e. do 1400 r. p.n.e. stała się kolebką sztuki greckiej. kulturę wykształconą w tym miejscu nazywamy kreteńską bądź minojską - od legendarnego króla krety minosa (za odkrywcą sztuki minojskiej, arthurem evansem). dogodnym warunkiem do powstania sztuki minojskiej była tymczasowa potęga krety - zarówno na morzu, jak i na tle gospodarczym, a potem także i kulturalnym (zachowane są dowody na wymiany towarów m.in. z egiptem).
sztuka kreteńska łączy cechy kultury starożytnego wschodu, sztuki egipskiej i wschodzących kultur związanych z basenem morza egejskiego. przez cały okres rozwoju sztuka kreteńska pozostawała na usługach dworu oraz kultu religijnego. największy jej rozwój miał miejsce w czasie należącym do okresu średniominojskiego (2000 p.n.e. -1600 p.n.e.), którego początki są wiązane z zachodzącymi zmianami społecznymi, zwłaszcza z jego zróżnicowaniem. mniej więcej w tym okresie na krecie powstawały najwspanialsze pałace z lekką architekturą, w których zawierały się łazienki i tarasy, budowane z elegancją i wyrafinowaniem.
wśród nich wyróżnia się pałac minosa w mieście knossos, którego ruiny odnaleziono na początku XX w. miał ona bagatela 3 hektary powierzchni i na jego wygląd składały się liczne komnaty, przejścia i tarasy, które pozwoliły na utworzenie przekonania, że właśnie ten budynek był mitycznym labiryntem minotaura zbudowanym przez dedala. była to budowla niesymetryczna - kilkukondygnacyjne pomieszczenia nieregularnie rozmieszczone wokół wewnętrznego dziedzińca tworzyły istotnie labirynt sal i wąskich korytarzy. znajdowały się tam sale reprezentacyjne, w tym sala tronowa i sanktuarium oraz pomieszczenia o przeznaczeniu magazynowym, gospodarczym i produkcyjnym. założenie architektonicznie było polichromowane i zdobione; kolumny podtrzymujące strop do dzisiaj zachowały czerwony barwnik, a ściany i podłogi resztki malowideł przedstawiających postaci ludzkie lub zwierzęce na tle pejzażu. tematyka malowideł była różna: od igrzysk na pamiątkę czynu tezeusza po portrety, szczególnie dam - wśród nich słynna paryżanka i damy w błękitach. ciekawym dziełem jest też książę w wśród lilii znajdujący się w sali tronowej; jest on przedstawiony według kanonu egipskiego z profilem, ale frontalnym okiem oraz ukazaniem obu nóg i rąk (wpływy sztuki egipskiej).
Pałac Minosa, Knossos, Kreta, 2000 - 1400 r. p.n.e.
Paryżanka - fresk z pałacu w Knossos, 1500 p.n.e.
Książę wśród lilii - fresk z pałacu w Knossos, ok. 1500 p.n.e.
sztuka mykeńska * henrich schliemann (1874)
niemal równolegle rozwijała się sztuka grecka na lądzie, w kontynentalnej części grecji wokół myken, najstarszego miasta cywilizacji achajów, w latach 1600 - 1100 p.n.e. ośrodek ten, rządzony przez mitycznego władcę agamemnona leżał na jednym ze wzgórz, co dawało świetne położenie strategiczne, separację od wrogich wpływów i pozwalało na rozwój odrębnej sztuki i kultury z elementami zapożyczonymi ze świata antycznego. odrębność miasta od reszty świata zapewniały mury obronne wznoszone z olbrzymich, nieciosanych kamieni. wejście do miasta prowadziło przez lwią bramę składającą się z dwóch pionowych kamiennych bloków zwieńczonych trójkątem odciążającym z wapiennym reliefem ukazującym dwa symetryczne lwy opierające się o bazę kolumny.
Lwia Brama, Mykeny, 1250 p.n.e.
w centralnej części miasta dominował pałac królewski, wokół którego wnoszono domy wyższych rangą żołnierzy i urzędników. centralnym elementem pałacu mykeńskiego był megaron (= główna jednostka mieszkalna; budynek na planie prostokąta z otwartym kolumnowym przedsionkiem utworzonym przez wysunięte silnie ku przodowi ściany boczne i główną salą z paleniskiem).
Pałac królewski (cytadela), Mykeny, 1340 p.n.e.
w obrębie murów znajdował się również okręg grobowy z umieszczonymi w nim sześcioma grobami królewskimi. grobowce mykeńskie często miały formę tolosa na planie koła, przykrytego pozorną kopułą (= skonstruowaną z poziomych warstw kamiennych bloków z konstrukcją wspornikową, po wybudowaniu obsypywane ziemią tworząc tumulus - sztuczne wzgórze) oraz w budowlach podziemnych konstruowanych na zboczach gór. do grobowca prowadziły dromosy (= poziome pasaże obudowane kamiennymi blokami) przez portale i zakończone stomionami (= głęboki wejściem z portalem) zaś oprócz tolosu budowano dodatkową komorę grobową. w grobach odnaleziono bogate wyposażenie: broń z brązu inkrustowaną złotem i srebrem, biżuterię, złote puchary i słynną maskę agamemnona (choć nie należała ona do króla), w której oddano indywidualne rysy twarzy modela.
Złota maska (tzw. Agamemnona), 1500 p.n.e,
Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach
kultura cykladzka
obok kultury minojskiej i mykeńskiej wyróżnia się także kulturę cykladzką, która występowała w latach 2900–1100 p.n.e. na wyspach archipelagu cyklady. z wczesnym rozwojem sztuki tej kultury, do około 1900 p.n.e., związane są znaleziska idoli cykladzkich (= małych figurek wykonanych najczęściej z marmuru). występują dwa typy idoli - wcześniejsza przedstawia znaczne uproszczenie sylwetki z lekko zaznaczoną głową i ramionami poprzez występy pionowe i poziome. ze względu na swój kształt nazywane są wiolinowymi, w niektórych przypadkach są to naturalne kamienie o owalnym kształcie. druga tendencja rozwinęła się później i jest bardziej realistyczna; większość znalezionych figurek tego okresu przedstawia kobiety o mocno uproszczonej formie, głowie osadzonej na nieproporcjonalnie długiej szyi, płaskich twarzach z zaznaczonym nosem i oczami założonymi rękoma i wyraźnie ukształtowanymi nogami.
odnaleziono też nieliczne figurki zbiorowe (podwójne i potrójne) oraz figurki mężczyzn: wojowników, muzykantów. na niektórych rzeźbach odnaleziono ślady polichromii w kolorze czerwonym i niebieskim. uważa się, że pokrywano farbami całą postać z szczególnym uwzględnieniem twarzy (zaznaczano zarys oczu, brwi, ust, malowano włosy) lub też pokrywano ornamentami część twarzy albo karku oraz tułów.
odnaleziono też nieliczne figurki zbiorowe (podwójne i potrójne) oraz figurki mężczyzn: wojowników, muzykantów. na niektórych rzeźbach odnaleziono ślady polichromii w kolorze czerwonym i niebieskim. uważa się, że pokrywano farbami całą postać z szczególnym uwzględnieniem twarzy (zaznaczano zarys oczu, brwi, ust, malowano włosy) lub też pokrywano ornamentami część twarzy albo karku oraz tułów.
Przeznaczenie idoli cykladzkich nie jest całkowicie pewne. małe figurki wkładane były do grobów, mogły więc mieć związek z obrzędami pogrzebowymi. przypuszcza się, że figury dużych rozmiarów były umieszczane w miejscach kultu, a niektóre z nich mogły przedstawiać bóstwa. źródło: wikipedia.org
Idol cykladzki, ok. 3000 – 2500 p.n.e. wg pierwszego założenia
Idol cykladzki, ok. 2500 - 1900 p.n.e. wg drugiego założenia