Klitias, Waza François, ok. 560 r. p.n.e.
(uzupełniłam notkę z wikipedii)
Waza François – krater Klitiasa, starożytne greckie naczynie (krater wolutowy ateński) wykonane w technice czarnofigurowej, datowane na ok. 570 p.n.e, znajdujące się w zbiorach muzeum archeologicznego we Florencji (nr inw. 4209). Dzięki napisom znajdującym się na wazie wiemy, że jego wykonawcą był garncarz Ergotimos („Ergotimos mepoiesen" – „Ergotimos mnie zrobił”), a zdobił je attycki malarz Klitias („Kleitias megraphsen” – Klitias mnie pomalował”), uczniowie Sofilosa. Krater ma 0,66 m wysokości i obwód mierzący 188 cm.
Umowna nazwa krateru bierze się od nazwiska jego odkrywcy, Alessandro François, który dokonał swojego odkrycia w jednym z grobów etruskich na nekropolii Fonte Rotella niedaleko Chiusi w 1844 roku.
Waza ta jest uważana za jeden z najlepszych przykładów staroattyckiego malarstwa czarnofigurowego. Dzięki 270 przedstawieniom postaci ludzkich i zwierzęcych i dołączonym do nich 121 objaśniającymi inskrypcjom, można odczytać z wazy liczne sceny z mitów greckich, przez co jest ona nierzadko określana „Biblią grecką.”
Bogata dekoracja naczynia ujęta jest w sześciu horyzontalnych pasach, z których każdy tworzy wymyślny wzór rytmiczny, a zarazem szczegółowo rozbudowaną plastyczną opowieść. Na pierwszym pasie, licząc od szyi naczynia, zostało przedstawione polowanie na Dzika kaledońskiego, w którym uczestniczą bohaterowie: Meleager, Peleus i Atalanta. Scena jest uzupełniona o dwóch sfinksów i kwiaty lotosy oraz palmety. Z drugiej strony wazy na tym samym pasie widać grupę ateńskich młodzieńców, którzy tańczą w takt muzyki granej na cytrze przez Tezeusza w towarzystwie Ariadny i jej towarzyszki.
Drugi pas, dzisiaj w większej części uszkodzony, ilustruje wyścigi rydwanów zorganizowanie z okazji pogrzebu Patroklosa w ostatnim roku wojny trojańskiej. Po drugiej stronie zaś znajduje się obraz bitwy Lapitów z centaurami, najprawdopodobniej odbytej na weselu Pejritoosa i Hippodamii.
Część centralną, pas trzeci, zajmuje obustronny obraz zaślubin rodziców Achillesa, Peleusa i Tetydy, temat często podejmowany w malarstwie wazowym, szczególnie na brzuścach naczyń. Wśród obecnych można wyróżnić centaura Chirona oraz zawistną boginię Iris.
Następny, czwarty pas, przedstawia Achillesa ścigającego Troilusa poza bramami Troi, zaś druga strona pokazuje powrót Hefajstosa na Olimp w towarzystwie Dionizosa i nimf.
Piąty pas u spodu brzuśca to już malarstwo rodzajowe z dekoracyjnymi postaciami zwierząt i roślin, będące pozostałością maniery wschodniej. Widać tu sfinksy i gryfy oraz kwiaty lotosu, palmety, a także pantery i lwy polujące na byka oraz dzika i jelenia. Niżej umieszczono ornament promienisty.
Ostatni pas znajdujący się na stopce przedstawia walkę Pigmejów z żurawiami. Karły walczą za pomocą maczug i proc dosiadając kozłów, bądź pieszo. W malarstwie greckim przedstawianie Pigmejów było rodzajem ciekawostki dla widza, zatem ta scena rodzajowa nie ma szczególnego znaczenia merytorycznego, a raczej dekoracyjne.
Zdobienia znajdują się również na imadłach (uszach) naczynia. Przedstawiono na nich elementy Potnia Theron, czyli rodzaju misteriów zwierzęcych, a także Ajaxa niosącego zmarłego Achillesa, Gorgonę i Artemidę.
Postacie ludzi są bardzo wysmukłe, pozbawione charakterystyki indywidualnej i przedstawione według kanonu zainspirowanego sztuką Egiptu: głowa z profilu, oko i tors z przodu, ale nogi także z profilu. Postaci ludzkie są płaskie, co spowodowane jest rytym modelunkiem ograniczonym retuszem czerwoną i białą farbą, oraz są bardzo nerwowe w ruchach i jednocześnie niezdarne i gwałtowne. Zwierzęta natomiast (szczególnie konie) są przedstawione dokładniej, żywo i zgrabnie.
Gdy w XIX wieku wystawiono je w muzeum we Florencji, cieszyło się ono wielką popularnością wśród zwiedzających. Zdenerwowany tym strażnik muzealny potłukł je na 638 kawałków. W 1902 wazę poddano rekonstrukcji, którym przewodził Pietro Zei, a w roku 1973 ubytki uzupełniono gipsem.
Na podstawie Wazy François powstał spektakl Akademii Praktyk Teatralnych Ośrodka Praktyk Teatralnych Gardzienice.
