picasso

nie byłabym sobą, gdybym nie wymieniła wszystkich jego imion. w sumie dla ciekawostki i tzw. "picu", bowiem pewnie nawet on sam nie był w stanie ich zapamiętać. proszę bardzo:

Pablo Diego José Francisco de Paula Juan Nepomuceno María de los Remedios Cipriano de la Santísima Trinidad Ruiz y Picasso 

znany po prostu jako pablo picasso.
niezależnie, z ilu członów składa się jego nazwisko, stało się ono niemal synonimem artystycznego geniuszu.

skąd się to wzięło? przecież świat doczekał się wielu geniuszy przed i po picassie. na czym jednak polega fenomen tego artysty? czy tak naprawdę wyróżniał się na tle innych malarzy? czy był bardziej wybiegający talentem przed swoją epokę niż leonardo da vinci? czy był bardziej pomysłowy od jacksona pollocka? czy bardziej kontrowersyjny od josepha beuysa? można by pytać w nieskończoność, a jednak na pytanie: największy artysta wszech czasów świadomość podsuwa odpowiedź: pablo picasso.

zapewne w takich miejscach wątpliwości argumentuje się anegdotkami i ciekawostkami z życia artysty. i tym razem także można przytoczyć pewną "niezwykłą" historię z życia picassa. urodził się w 1881 roku w maladze na południu hiszpanii w rodzinie malarza uczącego rysunku i pracującego na posadzie kustosza muzeum. kiedy jako dziecko rysował zanim nauczył się mówić. podobno poznając świat chętnie chwytał przybory malarskie ojca, który widząc jego pierwsze prace miał oddać mu swoje pędzle i farby i stwierdzić, że już nigdy nie namaluje żadnego obrazu.
czy zatem ckliwa historia o małym pablu, któremu udało się zawstydzić własnego ojca zanim jeszcze złapał równowagę na własnych nogach ma nas przekonać o niepowtarzalnym geniuszu artysty? zobaczymy.

bogu dzięki talent chłopca nie stał się tylko pretekstem rodziców do chwalenia się nim przy znajomych i rodzinie. po przeprowadzce rodziny w roku 1891 do la corunii, gdzie ojciec picasso otrzymał posadę nauczyciela, picasso rozpoczął naukę w szkole sztuk pięknych. część kursów ukończył już w wieku trzynastu lat. czy tak niski wiek zaczyna nas przekonywać? być może.

pierwszym obrazem artysty był pikador z 1888 roku. picasso kontynuował naukę w akademii sztuk pięknych w barcelonie od roku 1895. jednak hiszpania nie mogła mu dać wystarczającego wykształcenia, dlatego wyjechał do paryża i od roku 1900 osiadł na stałe w ówczesnej stolicy sztuki. choć picasso kochał ojczyznę i wielokrotnie ilustrował jej zwyczaje i historyczne wydarzenia, to jednak francji zawdzięcza rozwój swoich umiejętności i rozpoczęcie tworzenia prawdziwej sztuki.

dla picassa-geniusza wymykającego się poza ramy współczesnej mu rzeczywistości znamienne były  próby walki z czasem. we wczesnym okresie twórczości malował jak szalony; skutecznie zachęcany przez ojca malował obraz za obrazem, jakby próbując na bieżąco ilustrować stan swojej duszy i przelać na płótno wszystko, co wyimaginował w swojej głowie. pozostawił po sobie masę nieznanych powszechnie obrazów, uważanych być może niesprawiedliwie "zwykłymi" (chociażby pierwsze akademickie płótno pierwsza komunia z 1895 roku), jeśli porówna się je z późniejszymi, najsłynniejszymi oczywiście, pracami. być może bierze się to z własnego przekonania artysty, który w podeszłym już wieku wypowiadał się o obrazach powstałych w barcelonie z mniejszym uznaniem niż o tych z okresu paryskiego.

bo przecież takiego picassa znamy. zazwyczaj jeśli charakteryzuje się twórczość artysty, zaczyna się dopiero od okresów błękitnego i różowego, krótkich, ale bardzo ważnych dla dorobku artysty. pierwszy z nich, okres niebieski, trwający w latach 1901-1904, którego początki są zauważalne już w pracach powstałych w hiszpanii. prace tego okresu są odpowiedzą na skrajne ubóstwo picassa, który dzielił łóżko z zaprzyjaźnionym poetą w niewielkim podparyskim mieszkanku. nierzadko był nawet zmuszony do ogrzewania mieszkania poprzez palenie swoich szkiców i rysunków. stąd nastrój prac jest przesiąknięty melancholią, tematem prac są jednostki marginesu społecznego, odrzuceni przez społeczeństwo biedni, starzy, schorowani, nieszczęśliwy, chociażby prostytutki.

Pablo Picasso, Asceta, 1903

Pablo Picasso, Dwie siostry, 1902

po tym "zimnym" okresie nadeszła jednak pora na okres różowy, który przypada na lata 1905-1907 i jest okresem całkowicie stworzonym w paryżu. można pokusić się o stwierdzenie, że lżejsza i cieplejsza tonacja oraz bardziej optymistyczny wydźwięk prac okresu różowego zwróciły większą uwagę odbiorców i zwabiały ich do galerii, dzięki czemu artysta niejako stracił już wenę do malowania smutnych obrazów - udało mu się zakończyć życie w biedzie. jednak bohaterami obrazów pozostają anonimowi przedstawiciele mniejszości społecznych, jednak prowadzący tak bujne i kolorowe życie, które nie pasowało do tonacji niebieskiej. dlatego seria portretów cyrkowców, arlekinów, tancerek i akrobatów - choć często portretowanych w zadumie lub smutku -  utrzymane są w ciepłych różach, bielach i pomarańczach. warto wspomnieć chociażby o słynnej rodzinie kuglarzy z 1905 roku, będącej znakomitym przykładem twórczości tego okresu - choć postaci często zamyślone patrzą w dal, ich bliskość rodzinna nadaje obrazowi ciepły wydźwięk i optymizm. innym przykładem obrazu tego okresu, jest wydająca się paradoksalnie utrzymana w błękitnej tonacji, akrobatka na piłce.

Pablo Picasso, Rodzina kuglarzy, 1905

Pablo Picasso, Żonglerzy (Matka i syn), 1905

co na pewno podkreśla wielkość pabla picassa jako artysty było to, że mimo wielkiego sukcesu po tych tych dwóch okresach (szczególnie okresu różowego) nie przestał poszukiwać lepszego sposobu i formy wyrażania siebie. dotychczasowe wzory i autorytety, takie jak hiszpańscy mistrzowie velazquez czy goya, zostają wyparci przez malarzy francuskich. chyba największy wpływ na późniejszą twórczość picassa miał paul cezanne, nazywany nie bez powodu praojcem kubizmu. głowa picassa, przepełniona studiami nad poczynaniami cezanne'a, który ostatecznie porzucił postimpresjonistyczne idee skłaniając się ku abstrakcji i próbach przedstawienia przedmiotów ze wszystkich stron jednocześnie za pomocą eksperymentów z perspektywą, oraz rzeźby afrykańskie, zaczęła tworzyć styl, który stał się już na wieki etykietką picassa.

idealnym zobrazowaniem tego zjawiska jest prekubistyczne kontrowersyjne płótno panny z avignonu znajdujące się w muzeum sztuki współczesnej w nowym jorku, znane chyba każdemu, kto identyfikuje się ze społeczeństwem. obraz ten, nieskończenie razy powtarzający się w reprodukcjach i albumach jako przykład świetnej kondycji sztuki europejskiej, tak jak większość arcydzieł tego typu swoją sławą zakrył swoje prawdziwe znaczenie. bo czy byle laik jest w stanie powiedzieć, co przedstawia to dzieło? raczej koncentrujemy się nad jego "niezwykłością", bo oto picasso - wydawałoby się jako pierwszy - odważył się zdeformować sylwetkę ludzką szydząc z przyjętym dotąd kanonem. te pięć "zgrabnie powyginanych i przeciągających się nagich kobiet" to tak naprawdę nowe spojrzenie na oklepany już i zapisany w historii sztuki motyw "wielkich kąpiących się" czy odalisek. oczywiście największą ciekawostką obrazu jest fakt, że tytułowe panny nie są wielkimi damami, ale (często przecież portretowanymi przez picassa) prostytutkami z ulicy d'avinyo w barcelonie. choć przecież samo sportretowanie pań do towarzystwa w mitologicznym akcie nie powinno zaskakiwać; robili to już inni.
zatem jednak nie treść, a forma (bo właściwie właśnie to liczy się od II połowy XIX wieku). tytułowe panny poprzez deformację są zmaskulinizowane; być może przez to bardziej wulgarne, szczególnie dość przerażająca panna pierwsza z prawej. mimo deformacji artysta zachował jednak klasyczne narzędzia - perspektywę zbieżną i modelunek światłocieniowy. kompozycja wydaje się statyczna, jednak układ i kolorystyka postaci oraz niezidentyfikowane tło niepokoją jak manierystyczne obrazy el greca.
tak naprawdę obraz okazuje się być kpiną realistycznego malarstwa. przedstawia klasyczny akt z elementami martwej natury przez krzywe, a raczej stłuczone zwierciadło, otwierając w ten sposób drogę malarstwu nowoczesnemu.

i tak właśnie powstał kubizm. można powiedzieć, że kubizm to suma czynników "uproszczenie paula cezanne'a", "prymitywna sztuka afrykańska", "znudzenie sztuką akademicką", "geniusz picassa połączony z talentami jego przyjaciół-współpracowników: georgesa braque'a i juana grisa." wszystkie te czynniki doprowadziły do okrzyknięcia picassa "najbardziej wpływowym artystą XX wieku", "niezwykłym geniuszem twórcą kubizmy", "innowatorem" - niesprawiedliwie zapominając o dwóch pozostałych artystach, którzy mimo wszystko mieli wielki wpływ na kształt kubizmu.

kubizm (od łac. cubus - kostka, sześcian) to styl upraszający do kanciastych form. taka definicja wydawałaby się właściwa, ale niewystarczająca. ta deformacja rzeczywistości poprzez przedstawienie wzajemnie nakładających się płaszczyzn kolorystycznych, które często wyglądały jak potłuczone witraże czy kalejdoskop, to tylko wstęp do form już bliskich abstrakcji, daleko odbiegających od przedstawianych przedmiotów czy postaci. mimo wszystko warto podkreślić, że chociażby picasso nie dążył do abstrakcji nieprzedstawiającej; jego prace zawsze rozpoczynały się od form rzeczywistych, np. krzesła czy pędzla i dopiero po licznych przekształceniach, deformacjach otrzymywały swoją "abstrakcyjną" formę.

kubizm dzieli się na przede wszystkim na dwie fazy: analityczny i syntetyczny. poprzedzający go prekubizm był tylko przedsmakiem i wynikiem równoległych poszukiwań picassa, braque'a i grisa, charakteryzujących się  odejściem od naturalnej budowy ciała ludzkiego, gdzie pojawia się bryłowatość wraz z martwą naturą w krajobrazie oraz zmianą perspektywy. sztandarowymi pracami tego okresu są wymienione już wcześniej panny z avignonu oraz portret gertrudy stein z 1906 roku, malowany bardzo długo. na pierwszy rzut oka wydaje się on zwykłym, realistycznym portretem. uderzająca "skamieniałość" uproszczonej twarzy-maski portretowanej jest już jednak znakiem zafascynowania picassa sztuką ludową i afrykańską.

Pablo Picasso, Portret Gertrudy Stein, 1906

według innego podziału fazie prekubistycznej niejako odpowiada faza geometryczna (tzw. cezanne'owska), która miała swój początek w 1906 roku. cechowała się ona prostą konstrukcją form na obrazie i geometryzowaniem malowanych przedmiotów.

dopiero faza analityczna, przypadająca na lata 1909-1911 to początek zabawy w kubizm. charakteryzuje się monochromatyczną paletą z dominacją brązów i szarości okazaniem przedmiotów tak jakby były rozłożone na części, rozbite, witrażowe, a potem złożone ponownie, ale według porządku znanego tylko artyście, mimo to nadal są w stanie przedstawiać wyjściowy przedmiot czy portretowaną postać, a raczej jej zarys. styl analityczny to gra z inteligencją i spostrzegawczością widza - dopatrywanie się treści obrazu może bowiem zająć sporo czasu i dodatkowo brak niektórych elementów przedmiotu nie przeszkadza do jego rozpoznania, tak samo jak brak perspektywy nie przeszkadza w odebraniu przedmiotu widzianego z kilku stron jednocześnie. często widoczny jest brak konkretnego przedstawienia przestrzeni - jest ona jakby tylko zbitką kilku form, a nie klasycznym tłem np. pejzażem. najbardziej charakterystycznymi pracami dla tego okresu są portrety picassa i dogłębnie analizowane martwe natury.

 Pablo Picasso, Kobieta w fotelu, 1909-10

Pablo Picasso, Ma jolie, 1911

drugą fazą kubizmu jest faza syntetyczna, trwająca w latach 1912-1915. faza ta zbiegła się z zainteresowaniem picassa rzeźbą. wprowadził zatem do malarstwa litery i hasła, a potem inne elementy rzeczywistości, materiały z gotowymi formami drukowanymi czy fakturami doprowadziły do powstania techniki kolażu. doklejane przedmioty stanowią jednak integralną część powierzchni obrazu i pełnią taką samą funkcję, jak powierzchnie zamalowane. obrazy nadal posiadają swoją fragmentaryczność i rozstrzelenie, ale ich kolorystyka ulega ociepleniu. prace te jednak zaczynają niepokojąco odbiegać od czystego malarstwa i są początkiem wielu dyskusji na ten temat, a także inspiracją dla artystów pokroju marcela duchampa.

Pablo Picasso, Gitara, 1913

Pablo Picasso, Portret młodej dziewczyny, 1914

okres kubizmu był okresem bardzo płodnym; dzięki współpracy z braque'm i grisem i wzajemnej inspiracji powstało wiele prac w tak krótkim okresie. za koniec kubizmu trzeba wziąć początek I wojny światowej, a właściwe moment wstąpienia braque'a do wojska. już po roku 1917 picasso znalazł się we włoszech i pod wpływem tej wizyty namalował kilka bardzo klasycznych obrazów o tematyce mitologicznej. powracał także często to motywów hiszpańskich, chociażby w szkicach i rysunkach przedstawiających byki. zmiana twórczości jest związana również z burzliwym życiem prywatnym oraz założeniem rodziny.
okres wojny miał wielki wpływ na twórczość artysty i jego ostateczne odejście od kubizmu. smutek i rozpacz związana z wojną jak i wydarzeniami z życia rodzinnego (rozwód z żoną) oraz spotkanie się z twórczością surrealistów doprowadziły do powstania prac takich jak słynna guernica, obraz będący reakcją na zbombardowanie stolicy basków w dniu 26 kwietnia 1937 roku przez niemieckie samoloty. atak na tak niewielkie miasto, które nie miało żadnego znaczenia militarnego był symbolem barbarzyńskiego terroru wobec ludności cywilnej, a obraz picassa tylko ilustracją paniki i rozpaczy niewinnych ludzi.
picasso, późniejszy komunista, paradoksalnie stworzył potężny protest przeciwko wojnie domowej i imperatyw obrony prawa do życia oraz demokracji wolnych narodów.

utrzymany w smutnej, szarej tonacji obraz to kłębowisko zdeformowanych postaci i zwierząt, budowli i przedmiotów, z których każdy zachowuje symboliczne znaczenie. dynamiczne postaci mają poszarpane zniekształcone ciała, ich otwarte usta wydają niemy, jednoczesny krzyk wyrażający przerażenie spowodowane atmosferą wojennych okrucieństw, np. jedną z najbardziej uderzających postaci jest matka niczym maryja w piecie rozpaczająca po stracie nieżywego w jej rękach dziecka.

twórczość picassa w trakcie II wojny światowej jak i w drugiej połowie XX wieku to twórczość zupełnie odmienna od tej początkowej. większość prac to uproszczone, zdeformowane, otoczone grubym czarnym konturem kolorowe portrety i wyobrażenia kobiet. wśród nich jedną z ciekawych prac jest kobieta płacząca z 1937 roku. część tych obrazów ukazuje uderzające podobieństwo do prac matisse'a, z którym picasso bardzo długo rywalizował. późniejsza twórczość artysty to stopniowe odejście od malarstwa i podjęcie pracy nad rzeźbą, ceramiką czy tworzeniem ready-mades, np. głowy byka z siodełka i kierownicy od roweru. 

 

  Pablo Picasso, Głowa byka, 1943

ten krótki fragment twórczości picassa miał być odpowiedzią na pytanie o fenomen niezwykłego geniuszu picassa, a raczej uważanie go za synonim artysty współczesnego. z pewnością istnieje wiele argumentów przemawiających za tym, że picasso był jednak artystą wyjątkowym. przede wszystkim przez całe życie poszukiwał lepszej formy zilustrowania swoich myśli i nie poprzestawał na jednym pomyśle. tworzył też poza ramami dotychczas znanej sztuki, kubizm był w końcu jednym z najbardziej buntujących się przeciwko sztuce realistycznej nurtów. jednak rewelacyjności kubizmu nie należy przypisywać wyłącznie picassowi, bo jednak pozostali równorzędni twórcy tego kierunku mieli wpływ na jego wygląd. ważną cechą geniuszu picassa było też to, że z biegiem czasu stał on się autorytetem nie tylko dla innych malarzy, ale też polityków, o czym świadczyć mogą zarówno próby 'zwerbowania' artysty zarówno do szeregów komunistów jak i nazistów oraz wielka rola guerniki oraz stworzenia gołąbka-symbolu pokoju.

czy jednak picasso zasługuje na prym wśród innych artystów XX wieku?
odpowiedzią na to jest dogłębna analiza całej twórczości artysty oraz innych artystów przed i po picassie - słowem, obiektywna ocena nie jest możliwa i pozostaje każdemu do do indywidualnego spojrzenia na talent artysty.