sztuka starożytnego rzymu to przede wszystkim innowacje w budownictwie i nowe budowle, które stały się wzorem dla architektów europejskich na całe stulecia. o wielkości rzymskiej architektury może dowodzić osoba witruwiusza, słynnego architektka żyjącego w I wieku p.n.e., który zasłynął przede wszystkim jako autor traktatu o architekturze ksiąg dziesięć, będące niejako biblią architektów renesansowych i barokowych, zawiera bowiem cenne opisy budowli greckich i rzymskich doby starożytności. to tak naprawdę z jego rysunków uczono się porządków greckich, a także dzięki nie zachowanym do dzisiaj ilustracjom i obszernym opisom można dowiedzieć się, jak rzymianie planowali miasta i wnosili budowle wszelkiego rodzaju - zarówno sakralne jak i świeckie.
FORUM: forum romanum VI w. p.n.e.
Forum Romanum, Rzym
rzymskie miasto miało dwie główne drogi - decumanus maximus i cardo, na których przecięciu znajdowało się forum - nieregularna grupa budowli tworzących plac miejski. najstarczym forum w rzymie jest forum romanum, otoczone sześcioma z siedmiu wzgórz: kapitolem, palatynem, celiusem, eskwilinem, wiminałem i kwirynałem. ze względu na swoje położenie w centrum miasta był miejscem spotkań ludzi, ośrodkiem politycznym, religijnym i handlowym starożytnego rzymu. w całym imperium rzymskim powstawały także inne place tego typu: forum cezara, augusta, trajana, nemy, wespazjana.
forum romanum mieści takie ważne budowle jak łuki triumfalne, świątynie, bazyliki (bazylika julijska), w których odbywał się handel oraz kuria julijska - budynek senatu. jego najważniejszym elementem zaś jest rostra (=mównica) znajdująca się po środku placu.
ŁUK TRIUMFALNY: łuktytusa 81, łuk konstantyna wielkiego 312-315
Łuk Tytusa, Rzym
zbudowany dla uczczenia zwycięstwa wespazjana i tytusa w wojnie z żydami i zdobycia jerozolimy (podczas tej wyprawy rzymianie zburzyli świątynię jerozolimską). reliefy znajdujące się na przelotach prezentują sceny związane właśnie z tymi wojnami; wśród nich widać charakterystyczne symbole żydowskie, np. menorę, oraz obraz władcy, tytusa, triumfującego nad przeciwnikami.
Łuk Konstantyna Wielkiego, Rzym
tak jak łuk tytusa był jednoprzeloty, łuk konstantyna to już łuk trójprzelotowy - posiadający trzy przejścia. wynikiem faktu, że łuk ten pochodzi z późniejszego okresu jest umiejscowienie reliefów także na fasadzie łuku. został zbudowany dla uhonorowania dziesięciolecia sprawowania władzy przez cesarza konstantyna oraz dla uczczenia jego zwycięstwa nad maksencjuszem (spór o władzę po śmierci konstancjiusza chlorusa), do czego nawiązują rzeźby i reliefy przedstawiające lata rządów narracją kontynuacyjny oraz medaliony.
łuki triumfalne (= wolno stojące monumenty w kształcie bramy) powstawały dla upamiętnienia ważnych wydarzeń z czasów panowania danego władcy takich jak wygrana w ważnej bitwie. co ważne, łuki te były cokołami pod właściwe pomniki upamiętniające - najczęściej odlane z brązu postaci władców na koniach. żadna z tych rzeźb nie zachowała się, dlatego dzisiaj za monument czczący władcę uznaje się sam łuk.
CYRK: circus maximus IV w. p.n.e.
Circus Maximus, rekonstrukcja
był to najstarszy i największy cyrk starożytnego rzymu, mierzący 600 metrów długości, dzięki czemu był miejscem takich rozrywek jak wyścigi konne czy walki gladiatorów, a za czasów juliusza cezara nawet polowania. wielokrotnie przebudowywany, w najlepszym momencie mieścił na widowniach 250 tysięcy osób. najstarszą częścią cyrku są carceres (=bramy startowe jednocześnie pełniące funkcje stajni), zbudowane z drewna w roku 329 p.n.e. drewno zastąpiono murowaną budowlą dopiero w 174 roku p.n.e., a w tym samym roku na spinie (=niskim murze ze słupami, przy których zawracały ścigające wozy), ustawiono 7 jaj informujących o rozgrywanym podczas zawodów okrążeniu. na polecenie agryppy, w 33 p.n.e. na spinie ustawiono 7 figurek delfinów, a za czasów nerona pośrodku spiny umieszczono fontannę w kształcie delfinów.
TEATR: teatr marcellusa 13/11 r. p.n.e.
Teatr Marcellusa, Rzym
jest to jedyny teatr jedynym, jaki przetrwał od czasów rzymu antycznego, pozwalający na zrozumienie w jaki sposób rzymianie adaptowali grecki wynalazek; zewnętrzna ściana wznosi się na trzy kondygnacje co jest związane ze znaczną różnicą ukształtowania terenu między górzystą grecką a płaskim rzymem. właśnie ta płaskość terenu zadecydowała o zmianie budowania teatru - w grecji opierał się on przecież o zbocze góry, dzięki czemu widownia oglądała przedstawienie z naturalnego podwyższenia. tutaj zastosowano trzy kondygnacje: pierwsza kondygnacja zbudowana jest w porządku doryckim, druga w jońskim, a trzecia w korynckim (-> spiętrzenie porządków). tę wspaniałą budowlę zaplanował juliusz cezar, a wzniósł august dla uczczenia pamięci marcellusa, syna jego siostry oktawii, zmarłego w 23 n.e. w wieku 20 lat i opłakiwanego w wierszach wergiliusza.w średniowieczu teatr podobnie jak wiele innych budowli starożytnych włączono w fortyfikacje miejskie, co uratowało go przed wyburzeniem.
AMFITEATR: koloseum (amfiteatr flawiuszy) 70 - 82 p.n.e.
Amfiteatr Flawiuszy, Rzym
szczególną odmianą teatru są amfiteatry (= place na planie elipsy otoczone podwójną widownią), mieszczące do 70 tysiąca widzów, którzy mogli oglądać walki gladiatorów i inne przepełnione przemocą widowiska na mieszczącej się poniżej arenie. koloseum zbudowano na miejscu ogrodów złotego domu nerona w okresie panowania cesarzy z dynastii flawiuszów - budowę rozpoczął wespazjan, zaś jego inauguracją zajął się jego następca - tytus.
fundamenty budowy są betonowe, zaś radialne ściany składają się z tyfu wulkanicznego i betonu licowanego cegłami. zewnętrzne mury zaś zbudowane są z z trawertynu. budowla ma plan elipsy z 80 radialnymi ścianami i czterema portykami do loży cesarskiej. istotną cechą zewnętrznych murów jest podział na cztery kondygnacje w porządku spiętrzonym: od góry pilastry korynckie, kolumny korynckie, jońskie i toskańskie u dołu (wszystkie kolumny 3/4). co drugie przęsło wstawione okna oraz tarcze z brązu. ciekawym elementem było także ruchome velarium (=zasłona chroniąca przed słońcem).
Akwedukt Pont-du-Gard, Nîmes
fenomenem architektury rzymskiej były akwedukty (=systemy wodociągowe), pierwotnie zakładane w asyrii i budowane śladowo w grecji, ale dopiero tak rozpowszechnione na terenie imperium rzymskiego. ich celem było doprowadzanie wody do znanych grekom łaźni. akwedukt port-du-gard znajduje się na terenie dzisiejszej francji, jego przeznaczeniem był transport w wody ze źródeł po wschodniej stronie masywu centralnego do miasta nîmes. budowla o łącznej długości około 50 km i całkowitym spadku 17 m składała się z szeregu tuneli i mostów wzniesionych z bloków kamiennych bez użycia zaprawy. akwedukt ten został zbudowany na polecenie agryppy.
ŚWIĄTYNIA: panteon 27 r. p.n.e. - II w. n.e.*
*przebudowa cesarza Hadriana, obecny wygląd
*przebudowa cesarza Hadriana, obecny wygląd
Panteon, Rzym
obecny wygląd świątyni to dzieło przebudowy zleconej przez cesarza hadriana w latach 118 - 128 p.n.e. budowę pierwotnej budowli zainicjował zaś agryppa, czego dowodem jest inskrypcja pod tympanonem: wzniesiony przez marka agryppę, syna lucjusza, kiedy był po raz trzeci konsulem.
była to świątynia wielu bóstw (=panteon), a jej bryła przetrwała niespokojne czasy średniowiecza (średniowieczni chrześcijanie często niszczyli lub plądrowali budowle rzymskie, np. zdzierali mury z koloseum, bo były im potrzebne do budowy innych budynków) dzięki przemianowaniu w 609 roku na kościół chrześcijański.
Panteon, kasetony
panteon wedle projektu apollodora z adamaszku zbudowany jest na planie koła - jest to rotunda podzielona na trzy poziomy przykryta niską kopułą o średnicy 44 metrów odlaną z niezbrojonego betonu z 9-metrowym occulusem. kopuła od wewnątrz dzieli się na pięć poziomych pasów zwężających się ku górze, każdy podzielony na 28 kasetonów. wnętrza pokryte są dekoracjami ze zdobionego betonu.
fasada budowli wykończona jest cegła łączona zaprawą murarską. portyk przy fasadzie składa się z ośmiu kolumn.
