tylman z gameren

kilka słów na temat prac tego niderlandzkiego architekta epoki baroku, który pozostawił po sobie budowle w stylu klasycyzującym, zainspirowanych dziełami palladia i renesansowych budynków brunelleschiego oraz słynnym il gesu giacomo della porty (wielki porządek i fasada z dostawionymi niskimi wieżami dzięki niemu pojawia się po raz pierwszy w polskiej architekturze). jego prace cechuje klasyczne dążenie do doskonałych kompozycji, symetria, przejrzystość i częsty brak ujęć perspektywicznych.

Monumentalny, dekoracyjny styl Tylmana pozbawiony był patosu i dynamiki pełnego baroku rzymskiego, nawiązywał głównie do wcześniejszego północnowłoskiego klasycyzmu. Typowe dla jego twórczości i popularne w Polsce jeszcze przed jego przybyciem były: alkierzowy plan pałacu o serliowskiej genezie, wielkie narożne pawilony nawiązujące do Pałacu Luksemburskiego w Paryżu, wywodzące się z Rzymu odmiany kościelnych fasad, układów wnętrza i systemów jego artykulacji. Jego pałace i dwory składały się zazwyczaj ze zwartego korpusu i harmonijnie wyważonych wież narożnych, alkierzy czy pawilonów, niekiedy rozbudowanych dla pomieszczenia apartamentów. Środek korpusu akcentowały ryzality (=występ z lica w elewacji budynku w jego części środkowej, bocznej lub narożnej, prowadzony od fundamentów po dach.) kształtowane jako pseudoportyki.

źródło: wikipedia.pl

dzieła w polsce

1/ pałac krasińskich w warszawie

Tylman z Gameren, Pałac Krasińskich w Warszawie, 1677-1695

został zbudowany dla wojewody płockiego jana dobrogosta krasińskiego, znajduje się przy placu krasińskich w warszawie, obecnie znajduje się tam siedziba zbiorów specjalnych biblioteki narodowej.

charakterystycznym elementem tego pałacu jest ryzalit z trójkątnym tympanonem na elewacji frontowej, która skierowana jest na plac krasińskich, który dawniej był dziecińcem pałacowym. tympanon zwieńczony jest rzeźbami gdańskiego rzeźbiarza andreasa schlütera (płaskorzeźba ze środka tympanonu przedstawiają zwycięstwo wodza rzymskiego marka waleriusza maximusa nad gallami; narożne panoplie - czyli posągi przedstawiane z elementami zbrojenia, np. tarczami, bardzo charakterystyczne dla architektury baroku, widoczne chociażby w wersalu)

Andreas Schlüter, rzeźby tympanonu Pałacu Krasińskich, ok. 1677

od sierpnia 2008 roku przy placu znajdują się charakterystyczn, wysokie na 3,5 metra każdy, kolorowe pegazy wykonane z blachy. autorami pomysłu są beata i paweł konarscy, którzy są odpowiedzialny za takie przedsięwzięcia jak postawienie kogutów przed ambasadą francuską w 2007 roku. instalacja pojawiła się w ramach wystawy "herbert-norwid. inspiracje środziemnomorskie" i miała przede wszystkim wyróżnić budynek w warszawie mitologicznymi postaciami nawiązującymi do tematyki wystawy i samej postaci herberta.

Beata i Paweł Konarscy, aranżacja przestrzeni, design, identyfikacja
graficzna wystawy "Herbert - Norwid. Inspiracje śródziemnomorskie", 2008

2/ kościół św. anny w krakowie

Tylman z Gameren, kościół św. Anny w Krakowie, ok. 1703

kościół został zbudowany na miejscu pierwotnej, drewnianej wersji, która uległa zniszczeniu w pożarze w XV oraz wyburzonym w latach 1689-1703 gotyckim kościele ufundowanym przez władysława jagiełłę. zbudowana przez tylmana z gameren konstrukcja ma trzy nawy z transeptem i prosto zamkniętym prezbiterium. w nawie głównej występuje sklepienie kolebkowe z lunetami (=element sklepienia w postaci poprzecznej kolebki przenikającej się z kolebką sklepienia głównego w celu umożliwienia wykonania okna lub drzwi w ścianie powyżej wezgłowia sklepienia.) nad skrzyżowaniem naw znajduje się kopuła z tamburem (bębnem).

Tylman z Gameren, sklepienie kolebkowe z lunetami w kościele św. Anny w Krakowie

dwu-wieżowa fasada kościoła została zmyślnie zaprojektowana tak, aby z perspektywy wąskiej uliczki nie ulegała skrzywiającym zjawiskom optycznym. zostało to osiągnięte poprzez cofnięcie fasady (zastosowanie ryzalitu) dla wyeksponowania kolumn, co daje ciekawy efekt światłocienia, dający złudzenia optyczne, chwyt tak często stosowany w barokowej architekturze.

Tylman z Gameren, fasada kościoła św. Anny w Krakowie

3/ kościół przemienienia pańskiego w warszawie

Tylman z Gameren, kościół Przemienienia Pańskiego w Warszawie, 1683-1694

świątynia postała z inicjatywy króla jana III sobieskiego w ramach podziękowania bogu za zwycięstwo w bitwie pod chocimiem i sukcesu w II odsieczy wiedeńskiej. obecny wygląd kościoła odbiega od projektu tylmana z gameren, bowiem budowla została zniszczona w roku 1944 roku, a po wojnie odbudowana.
początkowo za projekt barokowej budowli zabrał się inny słynny architekt działający w polsce, augustyn locci, jednak uważa się, że ostateczny plan należał do tylmana z gameren.budowlę wzorowano na kościele kapucynów w rzymie. posiada tyko jedną nawę z kaplicami po bokach. fasada jest dość oszczędna, z trójkątnym tympanonem na szczycie i podwójnymi pilastrami.
we wnętrzu znajdują się liczne ołtarze, wśród nich ołtarz główny z obrazami przemienienia pańskiego i św. wojciecha pędzla szymona czechowicza czy ołtarz niepokalanego poczęcia nmp.
świątynia zawiera w serce króla jana III sobieskiego oraz elementy augusta II mocnego, zaś w podziemiach pochowano wielu zasłużonych polsce, np. malarza bernarda bellotto zwanego canaletto.
kościół kapucynów obecnie jest słynny z bożonarodzeniowej ruchomej szopki.

Tylman z Gameren, kościoł Przemienienia Pańskiego w Warszawie, widok z tyłu

4/ pałac branickich w białymstoku

Tylman z Gameren, Pałac Branickich w Białymstoku, 1691 - 1697

pałac powstał w wyniki przebudowania przedbarokowego zamku. trwająca w latach 1691 – 1697 przebudowa zmieniła całkowicie oblicze budowli. między innymi jedna z baszt została wykorzystana jako klatka schodowa. w drugiej baszcie usytuowano komnaty. podczas kolejnej przebudowy podwyższono boczne oficyny, postawiono jońską kolumnadę, wiele rzeźb. główny korpus pałacu jest dwupiętrowy, po bokach zaś parterowy, łączący się w podkowę z piętrowymi skrzydłami. tak jak poprzednia budowla, pałac uległ zniszczeniu w 1944 roku i po przebudowie z lat 1946 - 1960 widoczne są jedynie zarysy bastionu.

Tylman z Gameren, Tympanon w Pałacu Branickich w Białymstoku, 1691 - 1697

fasada pałacowa zawiera charakterystycznym dla architekta ryzalitem z korynckimi pilastrami zwieńczoną trójkątnym tympanonem z płaskorzeźbą przedstawiającą herb rodowy fundatorów pałacu, zaś nad tympanonem znajduje się grupa rzeźb-panoplii oraz atlasa dźwigającego kulę ziemską.

5/ kościół św. kazimierza w warszawie

Tylman z Gameren, kościół św. Kazimierza w Warszawie, 1688-1692

początkowo budowla była własnością stolnika, jednak w 1688 roku została zakupiona przez marię kazimierę sobieską i przebudowany na kościół dla zakonu samarytanek. kościół został zbudowany na planie centralnym z kopułą zwieńczoną barokową latarenką na środku i pobocznymi kaplicami. fasada z portalem ozdobiona jest podwójnymi pilastrami oraz trójkątnym tympanonem z herbem w środku.
budowla powstawała pod pieczą nadwornego architekta króla jana sobieskiego, augustyna locci. w 1692 r. kościół przykryto kopułą i oddano do użytku w stanie surowym. według zmodyfikowanych projektów tylmana stworzono ołtarz który konsekrowano w 1715.ostateczny wygląd świątyni jest efektem licznych przeróbek z XVIII wieku oraz odbudowy zniszczonej w 1944 roku budowli.

6/ letni pałac lubomirskich w rzeszowie

Tylman z Gameren, Letni Pałac Lubomirskich w Rzeszowie, lata 90. XVII w.

pałac ten posiada trzy kondygnacje z "podpiwniczeniem na rzucie litery H". ściany boczne i fasada główne zawierają ryzality tym razem nie zwieńczone tympanonami, lecz trapezowym zadaszeniem, na ryzalicie środkowym fasady zaś znajduje się balkon. fasada budynku praktycznie całkowicie wypełniona jest prostokątnymi lub kwadratowymi oknami, ich układ i rozmieszczenie jest uporządkowany, znajdują się symetrycznie po obu stronach osi głównego ryzalitu trzy różnej wielkości i o różnym wyglądzie ustawione w liniach pionowych bądź tak jak w ryzalitach bocznych podwójne, ale takie same. nad drzwiami w głównym ryzalicie znajduje się charakterystyczne dla barokowej architektury owalne okno. wszystkie narożniki ścian posiadają pilastry, ściany są bogato dekorowane pilastrami o wolutowym zakończeniu.

***
ślady działalności tego niderlandzkiego artysty można znaleźć w wielu polskich miastach (także w gdańsku, lublinie, nieborowie, otwocku wielkim czy w węgrowie), nie tylko w postaci niezależnych projektów architektonicznych, ale również w projektach nagrobków, ołtarzy czy planach przebudów, a także w fortyfikacji zamku w łancucie.

Tylman z Gameren, Zamek w Łańcucie

był typem artysty-uczonego, filozofa, geniusza docenionego za życia przez najwyższe elity w państwie. w polsce był nie tylko wzorem barokowego architekta, który wprowadził nowatorskie rozwiązania i nowe środki artystyczne, ale także jako pierwszy w polsce podkreślił wylansowaną przez vasariego różnicę między projektem a wybudowaniem elementu architektonicznego, z podkreśleniem wyższości rysunku nad dziełem wykonanym.