wiemy, że prehistorię dzieli się na kilka umownych epok:
epoka kamienna
- paleolit (starsza epoka kamienna) 2 mln p.n.e. - 10/8 tys. p.n.e.
- mezolit (środkowa epoka kamienna) 8 tys. p.n.e. - 4800 p.n.e.
- neolit (młodsza epoka kamienna/ epoka kamienia gładzonego) 4500 p.n.e. - 2000 p.n.e.
epoka brązu
2500 - 1800 p.n.e
epoka żelaza
1200 p.n.e. - 1000 n.e. (najdalszy zasięg czasowy)
paleolit
najwcześniejsza epoka związana była z koczowniczym trybem życia człowieka.
okazuje się, że pomiędzy wieloma zajęciami, które zapewniały przetrwanie człowiek paleolitu miał potrzebę wyrażania swoich myśli, być może zapisywania wrażeń lub pozostawienia czegoś po sobie potomnym.
wynikiem tych estetycznych potrzeb są malowidła naskalne, które odnaleziono w rejonach południowej europy i północnej afryki.
jednak oprócz malowideł naskalnych tworzono także drobne rzeźby, najpewniej mające funkcje amuletów albo stanowiące przedmiot kultu. najpopularniejszym przykładem jest oczywiście wenus z willendorfu wykonana ok. 24-22 tys. lat temu i znaleziona na terenie dzisiejszej austrii (stąd nazwa). obecnie znajduje się w naturhistorisches museum w wiedniu.
Wenus z Willendorfu, paleolit
ta niewielkich rozmiarów figurka (mierząca zaledwie 11 cm!) do dziś stanowi tajemnicę dla archeologów i historyków sztuki. choć nazwana imieniem wenus, bowiem odpowiada kanonowi przedstawiania wenus bezwstydnej (wyeksponowanie piersi i sromu bez zasłaniania). jednak trudno stwierdzić czy posążek przedstawia ówczesny ideał piękna, czy może jest symbolem płodności, dobrobytu, szlachetności (w tamtych czasach trudno było o otyłość, co chyba nie jest zagadką). w każdym razie postać jest bardzo interesująca; mamy wyeksponowane ogromne piersi, na których opierają się niewielkie ręce. widać także potężne uda odkrywające srom, a także głowę bez twarzy z wycyzelowaną misterną fryzurą. postać pozbawiona jest stóp. co ciekawe, figurka zawiera ślady barwnika - ochry. przeznaczenie figurki intryguje zatem jeszcze bardziej.
mezolit
dokonaniem środkowej epoki kamienia są naczynia ceramiczne zdobione oszczędnymi motywami nawiązującymi do świata zwierząt oraz figur geometrycznych - ozdobne linie, ciekawa plama barwna.
neolit
epoka kamienia gładzonego kojarzy się z rewolucją neolityczną, podczas której człowiek przekonał się do osiadłego trybu życia, oswoił sobie naturą i nauczył się stopniowo ją wykorzystywać. w niektórych rejonach wraz z wyborem stałego miejsca zamieszkania wymarła swoista tradycja malowideł naskalnych, być może dlatego, że nie było już potrzeby pozostawania po sobie śladu w miejscu, którego nie planowało się w najbliższym czasie zostawiać. w innych rejonach malowidła naskalne uległy przemianie - ulepszono technikę, ale przede wszystkim zmieniono sens twórczości. dotąd malowidła były kojarzone z obrzędami, z kultem, z prośbą do bogów o udane polowanie. teraz człowiek ośmielił się rysować siebie wśród zwierząt, czyniąc z nie już ofiary, a nie sylwetki bogów. malowidła zamieniły się zatem niejako w malarstwo rodzajowe, ukazujące chwile chwały człowieka nad naturą.
rysunek naskalny z jaskini w Tasili, Algieria
ale też neolit kojarzy się z przełomem budowlanym, czego przykładem są megality, które zaczęły powstawać ok. 3 tys. lat p.n.e. nie znamy ich przeznaczenia, jednak zadziwiające jest zapotrzebowanie na budowle o zastosowaniu innym niż miejsce schronienia lub noclegu. najpopularniejszym megalitem jest oczywiście stonehenge. ale również zauważalne w innych miejscach.
dolmeny w Borger, Holandia
dolmeny = płaskie, kamienne płyty ułożone na pionowo stojących głazach
aleja menhirów w Carnac, Francja
menhiry = pojedyncze głazy w kształcie słupów stojące
pionowo na ziemi, czasem ustawione rzędami
epoki brązu i żelaza przyniosły przede wszystkim naczynia i narzędzia wykonane z nowoodkrytych materiałów oraz przełomowe wynalazki: koło, pług, miecz. wytwarzano ceramikę zdobioną ornamentami geometrycznymi i spiralnymi. powstawały figurki o charakterze kultowym. i znów, najpopularniejszym przykładem jest tutaj tzw. wózek słońca przedstawiający brązową tarczę pokrytą złotą blachą z wytłoczonym spiralnym ornamentem z koniem na prowizorycznych kółkach. odnaleziono go w roku 1902 na wyspie zelandia w danii w gminie trundholm, stąd jego nazwa. figura ma charakter wotywny, w tarczy odkryto nawiązania do słońca, którego kult był popularny w tych czasach. koń, który nie ciągnie wózka, ale sam znajduje się na podwoziu ma pod główką malutkie uszko, być może przeznaczone do przewleczenia nici do ciągnięcia wozu. koń miał symbolizować płodność albo bóstwo utożsamiane ze słońcem.
wózek z Trundholm, epoka brązu
prehistoria widoczna jest także w polsce, co widoczne jest w standardowych punktach turystycznych.
osada Biskupin, epoka żelaza
najstarsze ślady pobytu człowieka w tej okolicy datuje się na ponad 10 tys. lat p.n.e. osadę zbudowano na wyspie otoczonej jeziorem, tworząc osiedle dla około tysiąca osób. po zniszczeniu przez scytów w 500 r. p.n.e. odbudowano osadę wraz z pomostem łączącym z lądem i prowadzącym do jedynego wejścia do osady.
kamienna rzeźba kultowa, góra Ślęża, XIII-IV w. p.n.e.
drugim ważnym punktem na prehistorycznej mapie polski jest zespół monumentalnych rzeź w rejonie góry ślęża (sobótka) na śląsku. od V do VIII w. p.n.e. była to święta góra plemion kultury łużyckiej, a potem ślężan, związana prawdopodobnie z kultem słońca. na szczycie ślęży można zobaczyć pogańskie rzeźby kultowe i kamienne wały.
prehistoria już dawno za nami, a do dzisiaj nie odkryto wszystkich zachowanych po niej pamiątek. a wykopaliska trwają. wszystkiego najlepszego dla odkrywców jaskini w lascaux oraz dla twórców ich bezcennego wystroju, a także powodzenia dla archeologów i historyków wciąż poszukujących pozostałości po naszych praprzodkach.
