sztuka etruska to tylko epizod historii sztuki. mimo to epizod znaczący, bo przecież miał wpływ na sztukę rzymską, kiełkującą od mniej więcej X w. p.n.e. na żyznej glebie dorobku greków i właśnie etrusków.
etruskowie zamieszkiwali północną italię od ok. 1000 r. p.n.e. podobnie jak grecy nie wykształcili jednolitego państwa, a system polis rządzonych przez króla lub arystokrację. co ciekawe, od połowy VIII w. p.n.e. lud ten znacznie się wzbogacił dzięki kontaktom handlowym z grecją i azją mniejszą, dzięki czemu miał środki na ekspansję terytorialną - w wyniku kolonizacji północnej italii na krótko udało im się nawet podbić świeżo założony rzym.
architektura
budowle etruskie mają chyba największe znaczenie dla architektury rzymskiej i europejskiej w ogóle. to etruskowie bowiem budowali charakterystyczne grobowce tumulusy - sztuczne pagórki usypane nad grobem lub komorą grobową. grobowce takie często budowano analogicznie do domów mieszkalnych, co wiązało się z wierzeniem etrusków do życia po śmierci - grobowiec stawał się drugim domem zmarłego; miał on do dyspozycji kute w skale okna, drzwi, meble. budowano także grobowce kubiczne, pierwotnie nakryte dachami w formie piramidy.
najlepiej zachowane przykłady znajdują się w cerveteri - odkryto tam pozostałości świątyni poświęconej bogini thesan-leukotei wzniesionej na niskim, kamiennym podium. boki pronaosu zamknięte są antami, a dach wsparty był na trzech rzędach kamiennych kolumn. wnętrze na trzy nawy dzieliły ściany zbudowane z suszonych cegieł i wykończone tynkiem.
Regolini Galassi, Cerveteri (Caere), 650 p.n.e.
główne budulce:
- cegła
- drewno
- tyf wulkaniczny
- kamień
- terakota (do dekoracji, często polichromowana)
rodzaje budowli:
- mosty
- akwedukty
- mury miejskie
- bramy (perugia, volterra, falerum novum)
budowle sakralne miały najczęściej fasady skierowane na południe, budowano je zawsze w centrum miast. w
szczególnym rodzajem świątyni była sanktuarium z trzema cellami, gdzie środkowa cella była najważniejszą i największą. czasem zewnętrzne celle mogły być otwarte jako skrzydła z ustawionymi wzdłuż boków kolumnami = alae. plan świątyni był podzielony na dwie części - pierwsza była podzielona na trzy celle, a druga stanowiła pronaos (= westybul z portykiem, przedsionek o reprezentacyjnym charakterze).
świątynie budowano na wysokim podium z kamiennych ciosów, a na podwyższenie prowadziły frontowe schody kończące się przy pronaosie. niski naczółek w elewacji świątyni sprawiał wrażenie okapu wiszącego nad kolumnadą.ciekawym novum w sztuce było zastosowania łuku ostrego z ułożonych poziomych warstw kamieni zbliżając do siebie bloki każdej kolejnej warstwy aż do połączenia w szczycie oraz łuki z klińców, używane głównie w budynkach mieszkalnych, mostach i bramach.
kolumny etruskie - było to połączene zapożyczonego z grecji porządku doryckiego, różniącego się od pierwowzoru brakiem żłobkowania i dodaniem bazy, a także całkowitą surowością kapitelu. taki porządek, potem wykorzystywany w architekturze rzymskiej nazywamy toskańskim.
rzeźba
jeśli chodzi i rzeźbę, to tworzono głównie posągi do dekoracji grobowców, ale z czasem rzeźba zyskała miano sztuki oddzielnej od architektury - miała charakter rzeźby wolnostojącej, figurki dekoracyjnej lub wotywnej stworzonej zarówno z terakoty jak i brązu (później także odlewy).
do rzeźb ściśle związanych z architekturą sepulkralną należą sarkofagi (= zdobione trumny w kształcie skrzyni ceramicznych lub kamiennych, dekorowane techniką malarską lub rzeźbiarską). kilka ciekawych przykładów etruskich sarkofagów znajduje się w warszawskim muzeum narodowym, jednak najsłynniejszym z nich jest oczywiście sarkofag małżonków z luwru. przedstawia ona naturalnej wielkości parę małżonków na klinie (łóżku), jakiego używano w czasie przyjęć. ciało małżonki posiada resztki białej farby, znaku wyróżniającego kobiety wysokiego stanu. oprócz utraconej już w wyniku konserwacji polichromii innym znakiem zamożności pary jest ich ubiór - bowiem zmarli nie tylko zabierali ze sobą do grobu wszystkie przedmioty, aby mogli ich używać w zaświatach, ale także dla podkreślenia pozycji społecznej. w łagodnym przedstawieniu obu postaci widać głębokie uczucie łączące portretowanych - delikatne uśmiechy, ramiona męża z miłością otaczające żonę oraz jej czuły gest, a także sam sposób sportretowania pełny harmonii i płynności linii jest dowodem na realistyczne przedstawienie wzajemnych relacji małżonków. sarkofag ten pochodzi z nekropolii w cerveteri.
Sarkofag małżonków, 525 - 500 p.n.e., Luwr
nie wolno także zapomnieć o rzeźbie kojarzonej z legendarnym początkiem rzymu, a jednak będącym przykładem rzeźby etruskiej. jest to oczywiście tzw. wilczyca kapitolińska. choć wedle niektórych historyków sztuki rzeźba jest dziełem średniowiecza, przyjęto jednak, że pochodzi z V w. p.n.e. - powodem wątpliwości był fakt, że rzeźba stanowiła pewną całość, a inne rzeźby tego okresu i tej wielkości wykonywano z odlewów część później spajanych w całość. nie ulega jednak wątpliwości, że znajdujące się pod nogami wilczycy posągi chłopców - romulusa i remusa są młodsze, najprawdopodobniej renesansowe.
Wilczyca kapitolińska, V w. p.n.e., Muzeum Kapitolińskie
