dzieje sztuki starożytnej grecji dzielimy na podstawowe trzy okresy:
- archaiczny VI - V w. p.n.e.
- klasyczny (helleński) V w. p.n.e.
- hellenistyczny 323 p.n.e. - 146 p.n.e.
a r c h a i c z n y
architektura
początki budownictwa znajduje się w stawianiu ksoanonów, prymitywnych drewnianych posągów bóstw, umieszczanych w gajach, wśród drzew. prawdopodobnie stąd wzięła się grecka innowacja - stosowanie znanych już w egipcie kolumn do otaczania bóstwa kolumnami ze żłobkowaniem, tak bardzo przypominającymi leśne pnie drzew.
okres archaiczny charakteryzuje się początkami budownictwa sakralnego; budowano głównie peripterosy (otoczone pojedynczą kolumnadą), a pierwszym budulcem było drewno - czego przykładem jest świątynia hery w olimpii z 600 r. p.n.e., która pierwotnie miała drewniane kolumny. z czasem jednak odkryto opracowano sposób na eksploatację kamienia i to on stał się głównym materiałem budowlanym greków. stopniowe adaptowanie kamienia we wszystkich elementach budowli ukształtowało porządek dorycki, a potem joński.
piękną pamiątką tych czasów są ruiny budowli w paestum w południowej italii. w tej niewielkiej kolonii nazywanej przez greków posejdonią postawiono świątynię hery (tzw. bazylikę), która jest enneastylem (portyk składa się z dziewięciu kolumn) oraz świątynię posejdona, heksastyl o wewnętrznej kolumnadzie dwurzędowej, który umożliwiał oglądanie znajdującego się w środku posągu posejdona z zewnątrz budowli.
Bazylika (świątynia Hery), Paestum, 460 p.n.e.
do zabytków okresu archaicznego należy też sanktuarium zeusa olimpijskiego w akragas wybudowane w porządku doryckim. charakterystycznym elementem tej budowli jest kolumnada stworzona z półkolumn ustawionych wzdłuż wszystkich czterech ścian celii o interkolumnium systylos (2 średnice trzonu kolumny), co okazało się za szerokim dla właściwego podtrzymania architrawu. stąd wprowadzenie innowacji - atlantów (telamones), czyli rzeźbionych form architektonicznych w formie nagich postaci męskich często przedstawianych realistycznie w pozie ugięcia pod podtrzymywanym ciężarem.
już w architekturze okresu archaicznego zaczęto stosować tzw. wielki porządek - artykulację elewacji z kolumnami lub pilastrami obejmującymi więcej niż jedną kondygnację oraz porządek spiętrzony - umieszczanie jednego rzędu kolumn na drugim, by powstawało kilka kondygnacji, każda z kolumnadą w innym porządku: najniżej dorycki, wyżej joński, najwyżej koryncki.
rzeźba i malarstwo
rzeźba archaiczna były to blokowe, uproszczone bryły przedstawiane frontalnie, o statycznej kompozycji i często symetryczne - wyprostowana sylwetka o sztywnej pozie pozwalała na uchwycenie osi symetrii. rzeźba wczesnogrecka powinna kojarzyć się pojęciami kurosów i kor, czyli młodzieńców i dziewcząt przedstawianych w ten frontalny, statyczny sposób, o idealnych, młodych twarzach, zgrabnych, zdrowych sylwetkach i lekkich, tajemniczych uśmiechach. obie te postaci uznaje się za greckie idole, podlegały one ścisłemu kanonowi - kurosów zawsze przedstawiano nagich dla ukazania piękna ciała, kory zaś zawsze ubrane dla zachowania przyzwoitości. warto zauważyć podobieństwo pozy kurosa do rzeźb egipskich.
Kuros z Sunion
Kora
malarstwo wazowe:
- styl geometryczny
- styl orientalizyjący
- styl czarnofigurowy
- styl czerwonofigurowy
zachowane malarstwo greckie znajduje się w ceramice. w V w. powstawały pierwsze malowane wazy, w tzw. stylu geometrycznym zaczerpniętym z dorobku malarstwa mykeńskiego. ornamenty rozmieszczone są w pasach, wzory wypełniają prawie całą powierzchnię ścian naczynia, podkreślając jego kształt. W tym czasie pojawiły się postacie ludzkie i zwierzęce w mocno uproszczonej, geometrycznej formie. do najcenniejszych zabytków tego okresu należą tzw. wazy dipylońskie, głównie amfory i kratery odnalezione w pobliżu bramy dipylon w atenach. największe z nich miały nawet 2 metry wysokości! ich dekoracja opierała się na ornamentyce geometrycznej z próbami rysowania prymitywnych postaci ludzkich. istotą waz jest obecny horror vacui - zapełnienie całej powierzchni dekoracją.
waza w stylu geometrycznym
jednak wyobraźnia i rosnące umiejętności techniczne greków nie poprzestały na stylu geometrycznym, ani też na stylu orientalizującym, nawiązującym ornamentyką do sztuki bliskiego wschodu, który ukształtował się w koryncie między V a VII w. p.n.e. i opierał się na motywach floralnych, z dużą ilością linii, fal, z podobiznami zwierząt i roślin, a także mitologicznych hybryd.
waza w stylu orientalizującym
kunszt artystyczny miał się bowiem ujawnić dopiero przy tworzeniu waz stylu czarnofigurowego powstałego ok. VII wieku p.n.e. pierwszą nowością było odzwyczajenie się od panicznego horror vacui i skoncentrowanie się na jednej scenie o konkretnej tematyce zamiast nieprzedstawiającego namnożenia postaci. dlatego styl geometryczny i orientalizujący zachowano tylko na szyjkach albo uchwytach wazy, zaś najwięcej miejsca - brzusiec - zajmowała scena na pustym tle. tematyka tych scen była przeróżna; od marynistyki (jest to przecież czas wielkiej kolonizacji), przez tematy mitologiczne (np. popularnym tematem była walka heraklesa z trytonem), po tematykę codzienną, tak jak chociaż opiewanie igrzysk olimpijskich czy sceny biesadne. cechą malarstwa czarnofigurowego jest właśnie oszczędność dekoracji i przejrzystość kompozycji zachowana dzięki użyciu tylko dwóch barw: czarnej i czerwonej. w jaki sposób greccy garncarze otrzymywali taki efekt pracy? technika polegała na użyciu firnisu, glinki zasobnej w tlenki żelaza, które po wypaleniu przy kontrolowanym dostępie tlenu przybierały kolor od fioletowego do czarnego. analogiczne przestrzeń nie pokryta firnisem zabarwiała się na czerwono, tworząc piękny, czytelny kontrast z czarnymi figurami postaci.
najsłynniejszą wazą stylu czarnofigurowego jest waza francois.
Achilles i Ajaks grający w kości
wazy czarnofigurowe dekorowano za pomocą rylca, zaś wazy powstałe w stylu czerwonofigurowym malowano samym pędzlem. styl ten powstał w V w. p.n.e. najprawdopodobniej w pracach aldochidesa.
technika tworzenia waz pozostała taka sama, jednak można powiedzieć, że była odwrotna, co dawało możliwość malowania detali i znacznie ułatwiało proces tworzenia. największe dzieła malarstwa wazowego to właśnie wazy stylu czerwonofigurowego. z czasem powstawały też wazy z zastosowaniem barwy żółtej lub bieli.
amfora, Andochides
