każdą budowlę przekrywa dach. czym on jednak jest i z jakich elementów się składa? co to jest więźba dachowa? warto zagłębić się w terminologię budownictwa i poszerzyć słownictwo i nowe terminy architektoniczne.
kalenica – najwyższa część dachu utworzona na przecięciu połaci dachowych
naroże - pochyła krawędź dwóch przyległych połaci dachu
kosz - krawędź wklęsła powstała na przecięciu dwóch połaci dachowych wzdłuż tzw. linii koszowej
okap – dolna, pozioma krawędź dachu, zwykle wysunięta przed płaszczyznę elewacji
dach - co to takiego?
dachy pełnią w architekturze przede wszystkim ważną funkcję techniczną, ale ich różnorodność podkreśla jego istotne znaczenie również dla ogólnego artystycznego wyrazu budynku. konstrukcja dachu oparta jest na drewnianych belkach w różnych układach tworzących więźby. podstawową konstrukcją jest konstrukcja krokwiowa oparta na krokwiach (= ukośnych belkach, na których opiera się pokrycie dachu) stykających się z murłatami (= belkami ułożonymi na ścianach budynku, przenoszących na nie obciążenie z więźby dachowej). dla usztywnienia dachu w kierunku podłużnym wstawia się wiatrownicę (=poprzeczną belkę łączącą krokwie jednej połaci dachu). częstym elementem jest jętka (= belka pozioma wzmacniająca i łącząca dwie krokwie).
w bardziej rozbudowanym typie więźby stosuje się dodatkowe elementy wzmacniające. krokwie przenoszą obciążenia z pokrycia dachowego; płatwie (=elementy poziome ułożone wzdłuż więźby dachowej) służą jako podpory dla krokwi. miecze usztywniają więźbę w kierunku podłużnym i jednocześnie zmniejszają rozpiętość płatwi. słupki przekazują obciążenia z płatwi pośrednich bezpośrednio na strop poddasza. natomiast kleszcze stanowią element usztywniający więźbę w kierunku poprzecznym. jest to najczęściej stosowana w budownictwie konstrukcja.
wiązar (więzar) - w budownictwie jest to podstawowy element nośny konstrukcji dachu (więźby dachowej) przenoszący obciążenia na podpory główne (ściany lub słupy)
wiemy już jak buduje się dach, ale sama więźba rzadko jest widoczna, gdyż od wewnątrz budynku zakrywa ją strop, często przekryty sklepieniem, natomiast od zewnątrz dach przykryty jest dachówką. najczęściej spotykany typ dachówki to karpiówka, która przypomina łuski karpia. dachówki mogą mieć też kształt litery s i wówczas esówki tworzą bardziej płynną płaszczyznę dachu. częstsze w starszym budownictwie było wykorzystywanie ceglanych mniszek i mnichów, które kładzione jedna w drugą i naprzemianlegle tworzyły interesujący efekt. natomiast naroża dachów często okładane były gąsiorami, walcowatymi dachówkami wkładanymi jedna w drugą. w najstarszym budownictwie spotyka się także gont - drewniane płytki o przekroju trójkąta wsuwane jedna w drugą. przekrycie dachu może być zatem drewniane, ceglane, ale też najczęściej blaszane.
typy dachów
jeśli chodzi o funkcję dachu, w pewnością różnorodność rozwiązań wynika z przyczyn praktycznych, ale również estetycznych. wytworzone przez wieki różne kształty dachów miały na pewno związek z warunkami atmosferycznymi - np. wielospadowy dach potrzebny był w miejscu, gdzie pada śnieg, aby spływać z niego i w ten sposób zapobiec zawaleniu dachu, co nastąpiłoby w przypadku dachu płaskiego. niektóre rozwiązania towarzyszące typom dachów miały też źródła w przezorności - np. budowane na tle dachu wklęsłego attyki miały nie tylko zasłaniach nieatrakcyjny szczyt, ale również zapobiegały rozprzestrzenianiu się pożarów w epoce renesansu.
PILASTY
