rodzaje sklepień

budowle mogą być przykryte tylko dachem, wówczas od środka widoczna jest otwarta więźba dachowa, złożona z krokwi i belek, jak w bazylice san apollinare in classe w rawennie. architektura wczesnochrześcijańska i bizantyńska stosuje też przekrycie budowli płaskim stropem, nierzadko dekorowanym kasetonami, obecnym np. w bazylice san apollinare nuovo w rawennie. 

San Apollinare in Classe, VI wiek

San Apollinare Nuovo, VI wiek

jednak istotnym rozwiązaniem architektonicznym jest przesklepienie budowli. sklepienie to konstrukcja oparta na podporach: kolumnach, filarach, arkadach, wykonywana początkowo z kamieni, cegieł, później także betonu czy żelbetu. pierwsze próby przesklepienia budowli pojawiały się w architekturze starożytnego egiptu, a także w mezopotamii - stosowano tam sklepienia pozorne, oparte na schodkowym układzie cegieł, które stykały się na szczycie. 

najprostsze sklepienie, kolebkowe (beczkowe) pojawia się już w architekturze greckiej, jednak są ostateczną formę przybierze w średniowieczu. sklepienie to ma przekrój połowy walca i rozpinane jest na dwóch różnych łukach, podpierane przez całą ścianę. do jej budowy stosuje się konstrukcję drewnianą - krążynę, która przylega do budowanego łuku kształtując go. jest to pomocne szczególnie przy kolebce opartej na łukach innych niż półkolisty - np. na łuku ostrym czy odcinkowym.

najczęściej występujące są koleby idące wzdłuż osi budowli, jednak czasem pojawiają się koleby poprzeczne. 

dla wzmocnienia kolebki i rozłożenia ciężaru wprowadzono gurty, czyli dodatkowy pas kamienia/ cegły na obwodzie łuku w miejscu "szwu" dwóch pól sklepiennych. sklepienie kolebkowe na gurtach pojawia się w architekturze romańskiej.

bardzo popularne w architekturze renesansu są kolebki z lunetami, pozwalające na doświetlenie przesklepionej powierzchni, bowiem wnętrze przekryte sklepieniem kolebkowym były bardzo ciemne.

co powstanie ze skrzyżowania kolebek?

już starożytni rzymianie postanowili skrzyżować dwie kolebki i tak powstało sklepienie krzyżowe. taki rodzaj sklepienie składa się z czterech kozub, a zatem dwóch kolebek nałożonych na siebie względem ich szerokości. sklepienie krzyżowe może mieć rzut kwadratowy, kiedy kolebki mają taką samą strzałkę (wysokość łuku)  i rozpiętość (szerokość łuku), albo prostokątne, jeśli rozpiętości są różne. sklepienie krzyżowe ma tę zaletę, że jego ciężar rozkłada się na cztery punkty podparcia, zatem odciąża ściany, dając większe możliwości wykańczania samych ścian. szwy sklepienia krzyżowego mogą być wzmacniane gurtami. 

gdy architekci średniowieczni w miejscach łączeń kozub wstawili żebra, powstało sklepienie krzyżowo-żebrowe. żebra dodatkowo wzmocniły całą konstrukcję, a także pozwoliły na dekorację samego sklepienia poprzez zastosowanie różnej ilości żeber i różnorodne ich rozmieszczenie, czego efekty możemy oglądać w budowlach późnego gotyku.

rozróżniamy sklepienia krzyżowo-żebrowe:
- czterodzielne
- sześciodzielne

- trójdzielne

krzyżować można nie tylko kozuby, ale także koleby, czyli dłuższe części kolebki. pozwala to na zbudowanie mniej powszechnego, ale także stosowanego sklepienia klasztornego, które podparte jest - tak jak podstawowe sklepienie kolebkowe - na czterech ścianach. takie sklepienie zawsze będzie miało rzut kwadratu. zgodnie z nazwą ten typ sklepienia pojawiał się w budownictwie klasztornym.
sklepienia te stosowali już starożytni rzymianie.

z połączenia dwóch koleb powstaje także sklepienie nieckowe, które charakteryzuje się brakiem krawędzi grzbietowej i naroży. ma ono rzut prostokąta. 

trzecie sklepienie powstałe z przecięcia dwóch kolebek, a zatem czterech koleb, jest sklepienie zwierciadlane. posiada ono spłaszczony wierzch (zwierciadło), nadający się idealnie do pokrycia plafonem w rezydencjach renesansowych i późniejszych. takie sklepienie znajduje się np. w klatce schodowej wersalu, wzbogacone o lunety w partach bocznych (fasetach). 

K O P U Ł A

zupełnie innym typem przykrycia budowli są kopuły. kopuła to rozwiązanie w kształcie czaszy nad pomieszczeniem na planie centralnym, często kwadratowym. w jaki sposób okrągła kopuła może zostać osadzona na kwadratowym planie budowli? przejście od kwadratu do okrągłej podstawy kopuły umożliwia zastosowanie trójkątów sferycznych, czyli pendentywów. takie rozwiązanie pojawiło się po raz pierwszy w architekturze bizantyńskiej, czego dowodem chociażby wnętrze hagii sophii.

Hagia Sophia, VI wiek

w kopule na pendentywach można wybudować sklepienie żaglaste, bowiem zakrzywiona płaszczyzna będąca wynikiem połączenia podstawy kopuły z trójkątami sferycznymi daje efekt rozpinającego się we wnętrzu budowli żagla. 

drugie rozwiązanie umożliwiają trompy. czworoboczna podstawa przechodzi przez założenie w narożach czterech półstożkowwatych tromp w ośmiobok, na nim  osadza się półkulistą kopułę czy ośmioboczne sklepienie klasztorne. 

kopuła może składać się z dodatkowych elementów:

• tamburu (bębna), podbudowy pod kopułę, osadzonego bezpośrednio na podstawie
• latarni

Kaplica Zygmuntowska, XVI w.