MALARSKIE
tempera – farba wyrabiania z żółtek jaj, żywicy lub oleju na desce (odpowiednio nasączona klejem, obciągnięta płótnem i zagruntowana mieszaniną kleju, kredy oraz gipsu), tkaninie lub tynku. Farba rozcieńczona wodą po wyschnięciu staje się wodoodporna; do XVI wieku najpopularniejsza techniką malarską. 1) podmalówka 2) warstwy koloru
akwarela - farby wodne (barwnik + guma arabska/ miód); rozcieńczanie wodą. Malowane na twardym papierze o wyraźnej fakturze (np. kartonik); nieodporne na światło.
pastel - cienkie pałeczki uformowane z barwników, kredy, gipsu i specjalnego spoiwa. naniesione na papier kolory można łączyć i mieszać przez rozcieranie. suche i olejne; pastele suche stosowano już w XVIII wieku. na papierze, płótnie i kartonie; wymagają utrwalenia specjalnym płynem (fiksatywą; pastele olejne można rozcierać lub nawet rozmywać terpentyną ->olej
gwasz - farby podobne do akwareli, jednak do barwników dodaje się kredę i biel; farba kryjąca, rozcieńczana wodą; na papierze lub kartonie. po wyschnięciu kolory nieco jaśnieją i matowieją.
olej - wynaleziona dzięki eksperymentom z temperą polegającym na dodawaniu do niej coraz większych ilości oleju lnianego; na drewnie, płótnie lub blasze; farba długo schnie, można ciągle coś poprawiać, a po wyschnięciu nieudane fragmenty do woli przemalowywać, barwy wyjątkowo intensywne i nasycone, chociaż czasem żółkną, szczególnie jeśli obraz przechowywany jest w ciemnym pomieszczeniu. gotowy obraz pokrywa się werniksem [wernisaż (francuskie vernissage - pokrywanie werniksem)].
plakatówka - rodzaj tempery, dobrze i równomiernie kryjącej, rozpuszczalnej w wodzie. grafika użytkowa.
ołówek - dawniej do rysowania używano ołówków metalowych, czyli pręcików ze srebra, złota lub mosiądzu z dodatkiem ołowiu; zależnie od stopnia twardości można wykonać kreskę cienką i srebrzystą lub szeroką i prawie czarną, która dość łatwo rozmazuje się na papierze i jest trudniejsza do wytarcia gumką. B (black - czarny), H (hard - twardy) i F (firm – mocny); ołówek H6, dobry do precyzyjnych rysunków będzie przeciwieństwem miękkiego ołówka B6.
skulptomalarstwo - zbliżona do reliefu, uprawiana w XX w.; operuje połączeniami różnorodnych materiałów (np. piasek, ziemia itp.), m.in. wykorzystując kolaż; i assemblage; *kubizm syntentyczny: G. Braque, J. Gris, P. Picasso; J. Dubuffet, A. Tapies, pop-artu, neprealizm; w Polsce m.in.: J. Maziarska, T. Rudowi cz, H. Stażewski, J. Stern.
dripping - polega na półautomatycznym wylewaniu farby na płótno i przez jego pochylanie tworzeniu ściekających, nieoczekiwanych form; stosowana m.in. przez amerykańskich malarzy kręgu abstrakcyjnego ekspresjonizmu (J. Pollock).
enkaustyka - grecko-rzymska technika, w której farby o woskowym spoiwie (zimne lub cieple) nakładano różnymi ogrzanymi narzędziami lub na gorąco pędzlami; technika trudna i powolna, stosowana w malarstwie sztalugowym (zwl. portretowym, np. fajumskie portrety, I-IV w.) i ściennym; dawała glebie kolorów, połysk i odporność na wilgoć.
GRAFICZNE
akwaforta - kwasoryt, technika graficzna wgłębna, trawiona; odbitka uzyskana ta technika; na zawerniksowanej płycie miedzianej wykonuje sie rysunek stalowa igłą; dla osiągnięcia różnego natężenia kresek płytę trawi sie kilkakrotnie kwasem azotowym; w powstałe zagłębienia (po oczyszczeniu płyty) wciera sie farbę druk. i wykonuje odbitki; akwaforta znana od pocz. XVI w., rozkwit w XVII w. (m.in. Rembrandt, J. Callot).
akwatinta - polega na pokryciu płyty metalowej sproszkowaną kalafonią lub pyłem asfaltowym, które podgrzane topią się i przylegają do niej, naniesieniu obrazu poprzez zasłonięcie wybranych fragmentów powierzchni metalu, a następnie trawieniu odsłoniętego metalu kwasem azotowym. Akwatinta różni się od akwaforty przede wszystkim tym, że trawione są nie linie, lecz płaszczyzny. W wyniku powielania czynności w coraz mniejszych obszarach obrazu uzyskuje się zróżnicowanie głębokości wytrawionych miejsc, a przez to możliwość waloryzowania koloru farby drukowej, czyli możliwość uzyskiwania półtonów.
cellografia – wypukła; kompozycje rysuje sie na płycie celloplastu, wyciska sie jej tło rozgrzanym narzędziem; warstwy wyciśniętego materiału gromadzące sie na brzegach rysunku pozwalają uzyskać na odbitce malarskie efekty faktury.
ceratoryt - wgłębna; kompozycje rysuje sie na kawałku ceraty, a następnie wycina nożem lub wydrapuje igła; po wtarciu farby w powstałe wgłębienia wykonuje sie odbitki; ceratoryt wynalazł na pocz. XX w. polski grafik F. Jablczynski.
cynkoryt – wypukła; pochodna drzeworytu; polega na wykonaniu rysunku w płycie cynkowej, wyżłobieniu tła wokół rysunku, pokryciu farba części wypukłych i odbiciu na papierze.
drzeworyt - wypukła; na drewnianym klocku powleczonym gruntem opracowuje sie rysunek; metalowymi dłutami lub rylcami wycina sie tło (na odbitce białe), partie wypukłe pokrywa sie farba i odbija ręcznie na papierze; ze względu na sposób ciecia klocka rozróżnia sie drzeworyt wzdłużny (langowy) i drzeworyt poprzeczny (sztorcowy), wynaleziony 1790 przez Th. Bewicka; drzeworyt znany od starozytnosci, jako technika graficzna zastosowany w końcu XIV w., rozwinął sie w 2 pol. XV w. (m.in. A. Dürer); w XIX w. pełnił funkcje techniki reprodukcyjnej.
elektrotinta – wgłębna; trawiona; odmiana akwatinty; płyta jest trawiona prądem elektr.; * S. Rzepa ok. pol. XX w.; elektrotintę cechują duże możliwości techn. (silne kontrasty waloru).
fluoroforta - trawiona; podobna do akwaforty; rysunek wykonuje sie igłą na zawoskowanej szklanej płycie; po wytrawieniu kwasem fluorowodorowym, wypełnia sie farbą (po oczyszczeniu płyty) powstałe zagłębienia i wykonuje odbitki; fluorofortę uprawiali m.in. S. Wyspiański, L. Wyczółkowski, J. Mehoffer.
gipsoryt - wypukła, zbliżona do drzeworytu; płytę gipsową żłobi sie rylcami drzeworytniczymi, usuwając partie, które maja pozostać na odbitce białe; pociągnięte farba części wypukle, odbite na papierze, tworzą kompozycje.
kredka - franc. maniere de crayon, wklęsła, trawiona; na pokryta werniksem płytę miedziana przykłada sie zarysowana powierzchnia rysunek wykonany kredka i pociera sie jego lewa stronę tak, by kredka przylgnęła do werniksu; rysunek opracowuje sie ruletkami o różnej szerokości i grubości groszku; pozostawiają one w werniksie kropkowany ślad, odkrywając metal; następnie poddaje sie płytę działaniu kwasu i po nałożeniu farby wykonuje odbitkę; punktowy ślad ruletki daje na odbitce imitacje kreski kredkowej. * 1740 J.Ch. François.
kwasoryt – wklęsła; polegająca na trawieniu kwasem octowym rysunku na płycie metalowej, z której po założeniu farba wykonuje sie odbitki na papierze; termin używany tez na określenie akwatinty i akwaforty.
linoryt - wypukła, zbliżona do drzeworytu; w płycie linoleum wycina sie nożem i innymi narzędziami partie kompozycji mające w odbitce pozostać białe; pozostałe części powleka sie farba i wykonuje odbitki; linoryty charakteryzują silne kontrasty czerni i bieli oraz większa niż w drzeworycie swoboda rysunku (linoleum pozwala na ciecie we wszystkich kierunkach).
litografia - płaska, na wypolerowanej powierzchni kamienia litograf. wykonuje sie rysunek kredka litograf., tłustą farbą lub odpowiednim tuszem; następnie zakwasza sie kamień słabym roztworem kwasu azotowego połączonego z guma arab. i powleka farba druk.; farba przylega do miejsc zarysowanych, nie zatrzymując sie na uodpornionej na nią kwasem powierzchni kamienia; odbitki wykonuje sie na papierze pod prasa. *niem. grafik A. Senefelder 1796; początkowo używana jako technika reprodukcyjna, od pol. XIX w. przyjęła sie w grafice artyst. w wielu krajach eur., zwl. we Francji i Niemczech.
mezzotinta - sztuka czarna, wklęsła; na równomiernie posiekanej chwiejakiem płycie metal. wykonuje sie rysunek za pomocą gładzika i skrobaczki polerując partie, które po odbiciu maja być jasne, następnie płytę powleka sie farba i odbija; mezzotinta daje najbardziej mal. efekty ze wszystkich technik graf.; * L. von Siegen w Utrechcie (1642); w XVIII w. w Wielkiej Brytanii.
miedzioryt - wgłębna; na gładko wypolerowanej płycie miedzianej żłobi sie rysunek za pomocą stalowych rylców; po opracowaniu płytę lekko sie podgrzewa, następnie wciera farbę w wyżłobione rowki; po usunięciu farby z gładkich partii metalu przykłada sie do płyty zwilżony papier i przepuszcza przez prasę; z jednej płyty można otrzymać kilkaset odbitek; miedzioryt odznacza sie sucha, ostro zakończona kreska; wywodzi sie z technik złotniczych. * pol. XV w.; Włochy (A. Mantegna), w Niemcy (m.in. M. Schongauer, A. Dürer, A. Altdorfer) i Niderlandy (L. van Leyden); w XVI w. zaczęto go stosować także do reprodukcji dziel sztuki; w XVII i XVIII w. rozwinął sie gl. we Francji (R. Nanteuil, C. Lorrain) i we Flandrii (szkoła rytownicza P.P. Rubensa), następnie w całej Europie; rozpowszechnił sie gl. w ilustracji książkowej; pod koniec XVIII w. i na pocz. XIX w., rzadziej stosowany, ustąpił stalorytowi.
monotypia - płaska; na płycie metal. lub szklanej wykonuje sie wolno schnącymi farbami (olejnymi, druk.) barwna kompozycje i odciska na zwilżonym papierze; powstaje tylko jedna odbitka, bo cala farba odbija sie na papierze; * XVII w., popularna od końca XIX w.
odprysk - wklęsła; na dokładnie odtłuszczonej płycie metal. wykonuje sie rysunek atramentem, zawierającym oprócz barwnika składniki łatwo rozpuszczające sie w wodzie, np. cukier z dodatkiem gumy arabskiej; po wyschnięciu całość pokrywa sie werniksem i zanurza w wodzie; werniks odpryskuje w miejscach rysunku, potem płytę sie trawi, powleka farba i wykonuje odbitki; * franc. rytownik F. Bracquemond w końcu XIX w.
seriografia - rysunek wykonuje sie tuszem litograf. na gazie młyńskiej naciągniętej na ramkę; gazę pokrywa sie roztworem izolującym, który nie przylega do tuszu; po zmyciu tuszu przez czyste partie tkaniny przeciera sie farbę na podłoże; odbitki różnią sie miedzy sobą natężeniem barwy.
staloryt - wgłębna; rysunek żłobi sie na płycie z hartowanej stali; twardość płyty nie pozwala na uzyskanie swobodnej kreski i grafik musi ograniczyć sie do ciec prostych, kratkowanych lub punktowanych; * 1820 przez K. Heath w W. Brytanii; w XIX w. wykonywano nią ekslibrisy, ilustracje, obecnie - banknoty, znaczki pocztowe itp.
sucha igła (suchoryt, pointe seche) - wgłębna; rysunek ryje sie na płycie miedzianej ostrą igłą stalowa, która pozostawia po bokach rowka maleńkie wiórki - zatrzymujące farbę na równi z zagłębieniami, i po odbiciu, pod prasa na wilgotnym papierze, daje miękka, mal. kreskę; ze względu na łatwe ścieranie sie wiórków, z jednej płyty można otrzymać ok. 30 dobrych odbitek; technika znana od pol. XVI w., popularna od pol. XIX w.
***
frotaż, frottage – polega na odbijaniu faktury dowolnych przedmiotów (np. drewna, kamieni, liści) na powierzchni papieru; *Max Ernst
kolaż - polega na łączeniu za pomocą odpowiednich spoiw (pierwotnie kleju) form wyciętych z zadrukowanego papieru, szczątków roślin i zwierząt, fragmentów wyrobów ręcznych i maszyn. z formami namalowanymi na płótnie lub narysowanymi na tekturze; *1912 G. Braque i P. Picasso; futuryści, dadaiści, surrealiści.
assamblage – kompozycja z przedmiotów gotowych, kolaż w 3D, złożona z różnego rodzaju przedmiotów: codziennego użytku, bezużytecznych fragmentów, form naturalnych, wszelkich możliwych obiektów. przedmioty nie są stworzone przez autora asamblażu, ale jedynie przez niego użyte, a czasem także specjalnie spreparowane, czy przystosowane (np. pomalowane, odłączone od całości, połączone z czymś innym, zniszczone).
